Döviz Kuru Artışı Sözleşme İmzalamamak İçin Mücbir Sebep Midir? Danıştay'dan Net Karar!

Kamu ihalelerinde, özellikle ithalata dayalı ürünlerin söz konusu olduğu alımlarda, ihale tarihi ile sözleşmeye davet tarihi arasında yaşanan öngörülemeyen döviz kuru artışları veya ek mali yükümlülükler, yüklenicileri zor durumda bırakabilmektedir. Birçok firma, bu ani maliyet artışlarını "mücbir sebep" olarak ileri sürerek sözleşme imzalamaktan kaçınmakta, ancak bu durum idareler tarafından "sözleşme imzalamamak" fiili olarak değerlendirilip ihale yasaklama yaptırımıyla sonuçlanmaktadır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, ekonomik belirsizliklerin sözleşmesel risklerinizi nasıl etkileyeceğini doğru analiz etmenizi sağlar. Danıştay 13. Dairesi’nin 02/04/2024 tarihli (E: 2019/1465, K: 2024/1606 ve E: 2019/4215, K: 2024/1608 sayılı) emsal kararları, bu konudaki hukuki çizgiyi net bir şekilde çizmiştir.

Kararın İlgili Kısmı

"döviz kurunda artış yaşanması ve ihale konusu ürünün ithalatına yönelik olarak ek mali yükümler getirilmesinin istekliler açısından sözleşmenin usûlüne uygun olarak imzalanmasına engel teşkil eden bir durum olmadığı, zira ihale dokümanındaki şartları okuyup kabul ederek teklif veren isteklilerin ihale konusu işi ihale dokümanına uygun bir şekilde yerine getirmesini zorunlu kılacak hazırlık ve programlama çalışmalarını, ihale konusu edimin ifasını zora sokmayacak şekilde önceden basiretli bir tacirin sorumluluğunu taşıyarak gerçekleştirmeleri gerektiği, ekonomik dalgalanmalar ve belirsizlikler nedeniyle ihale üzerinde bırakılan isteklilerin sözleşme imzalama yükümlülüğünün ortadan kalkmayacağı, bu bakımdan döviz kurunun ani yükselişinin ve ihale konusu ürünün ithalatına yönelik olarak ek mali yükümler getirilmesinin mücbir sebep olarak kabulünün mümkün olmadığı..."

Olayın Arka Planı: İthal Malzemede Kur Artışı ve İptal Talebi

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi tarafından 31/07/2018 tarihinde gerçekleştirilen "Eğitim Amaçlı Laboratuvar Malzemeleri Alımı" ihalesi, davacı şirket (ve onun çoğunluk ortağı) üzerinde kalmıştır. İhale komisyonu kararı 05/09/2018'de onaylanmış ve firma 17/09/2018 tarihinde sözleşme imzalamaya davet edilmiştir.

Ancak davacı şirket, ihale tarihi ile sözleşmeye davet tarihi arasında döviz kurunda fahiş artışlar yaşandığını, ihale konusu ithal ürünlere ek mali yükümlülükler getirildiğini ve bu durumun ürün maliyetini ihale bedelinin çok üzerine çıkardığını belirtmiştir. Bu gerekçeleri "mücbir sebep" olarak ileri süren firma, idareye başvurarak ihalenin iptal edilmesini talep etmiş ancak sözleşmeyi imzalamamıştır.

İdarenin Yaptırımı: 6 Ay İhalelerden Yasaklama

İdare, firmanın ileri sürdüğü ekonomik gerekçelerin mücbir sebep teşkil etmediğine karar vermiştir. Sözleşmeyi yasal süresi içinde imzalamayan şirket ve şirketin sermayesinin yarısından fazlasına sahip ortağı hakkında, 4734 sayılı Kanun'un 58. maddesi uyarınca 6 (altı) ay süreyle ihalelere katılmaktan yasaklama kararı tesis edilmiştir.

Danıştay'ın Değerlendirmesi: "Mücbir Sebep" Yalnızca İmzaya Engeli Kapsar

Davacı firma ve ortağı, yasaklama kararının ve bu karara dayanak olan Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin ilgili maddesinin iptali istemiyle Danıştay'da dava açmıştır. Danıştay 13. Dairesi, davayı reddederek yasaklama işlemini hukuka uygun bulmuştur.

Danıştay'ın gerekçeleri şu temel noktalara dayanmaktadır:

  1. Mücbir Sebebin Kapsamı: 4734 sayılı Kanun'un 58. maddesinde (sözleşme öncesi) belirtilen mücbir sebep hali, edimin ifasına (işin yapılmasına) yönelik değil, yalnızca sözleşmenin imzalanmasına (fiziken imza atma eylemine) yönelik halleri kapsar. (İfa aşamasındaki mücbir sebepler 4735 sayılı Kanun'un 10. maddesinde ayrıca düzenlenmiştir).
  2. Ekonomik Riskler Mücbir Sebep Değildir: Döviz kurundaki ani artışlar, ithalata ek mali yük getirilmesi veya ekonomik dalgalanmalar, sözleşmenin imzalanmasına fiziken engel teşkil eden durumlar değildir.
  3. Basiretli Tacir Sorumluluğu: İhaleye teklif veren istekliler, "basiretli bir tacir" sorumluluğu taşır. Bu sorumluluk, ekonomik belirsizlikleri ve riskleri öngörerek teklif vermeyi ve işin ifasını zora sokmayacak şekilde planlama yapmayı gerektirir.
  4. Yükümlülük Kalkmaz: Ekonomik dalgalanmalar, ihale üzerinde kalan isteklinin sözleşme imzalama yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
  5. İspat Yükü: Davacı, ürünü temin edeceği şirketle yaşadığı güçlükleri de ileri sürmüş ancak bu iddianın sözleşme imzalanması halinde ifanın imkansız olacağını somut olarak ortaya koyamamıştır.

Analizin Sonucu

  1. Danıştay içtihatlarına göre, döviz kuru artışı, enflasyon veya ek mali yükümlülükler gibi ekonomik gerekçeler, ihale üzerinde kalan isteklinin sözleşme imzalama yükümlülüğünü ortadan kaldıran bir "mücbir sebep" olarak kabul edilmemektedir.
  2. İstekliler, tekliflerini verirken ekonomik riskleri ve kur dalgalanmalarını "basiretli tacir" olarak öngörmekle yükümlüdür.
  3. Sözleşme öncesi aşamada (4734 S.K. Md. 58) ileri sürülecek mücbir sebebin, işin kârlılığını veya ifasını değil, bizzat sözleşmeyi imzalama eylemini imkansız kılan bir durum (sağlık sorunu, doğal afet vb.) olması aranmaktadır.
  4. Ekonomik gerekçelerle sözleşme imzalamaktan kaçınmak, 4734 sayılı Kanun'un 58. maddesi uyarınca ihalelerden yasaklama yaptırımıyla sonuçlanacaktır.