Doğrudan Temin mi, Yaklaşık Maliyet mi? Sayıştay'dan Ticaret Odası Fiyatı Konusunda Net Karar!

Doğrudan temin (4734 S.K. Md. 22) ile yapılan alımlarda "piyasa fiyat araştırması"nın nasıl yapılacağı, idareler ile denetim mercileri arasındaki en temel tartışma konularından biridir. Bu araştırmada Ticaret Odası gibi resmi kurumlardan fiyat almak zorunlu mudur? Ticaret Odası fiyatının altındaki alımlar rayice uygun, üstündeki alımlar kamu zararı mıdır? Sayıştay 8. Dairesi'nin 25.02.2025 tarih ve 341 sayılı Kararı (İlam No: 52, Madde No: 10), bu iki kavramı net bir şekilde ayırarak, doğrudan teminde Ticaret Odası fiyatının zorunlu olmadığını belirtmiştir.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, doğrudan temin ve yaklaşık maliyet süreçlerinin doğru kurgulanması ve kamu zararı risklerinin önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, idarenizi hukuki güvence altına alacaktır.

Kararın İlgili Kısmı

"Öte yandan, İdarelerin doğrudan temin suretiyle ihtiyaçlarını temin etmeden önce yaklaşık maliyeti hazırlama zorunluluğu bulunmadığından, piyasa fiyat araştırması için Ticaret Odasından fiyat almalarına da gerek yoktur... Bu sebeple, Ticaret Odasından verilen fiyatlara konu edilen mal ve malzemeler ile İdarece satın alınan mal ve malzemelerin marka, kalite ve teknik özellikler yönünden birebir örtüştüğü konusunda tereddüt hasıl olduğundan, mutlak surette kamu zararına sebebiyet verildiğinden söz etmenin mümkün olmadığı değerlendirilmiştir."

Olayın Arka Planı: Doğrudan Temin Alımına "Rayiç Üstü" İddiası

Bir belediye, 4734 sayılı Kanun'un 22. maddesi (doğrudan temin) kapsamında çeşitli mal alımları gerçekleştirmiştir. Sayıştay denetçisi, bu alım bedellerinin piyasa rayicinin üzerinde olduğunu iddia etmiş; bu iddiasını ise alım yapıldıktan sonra Ticaret Odası'ndan aldığı fiyat listesine dayandırmıştır. Denetçi, Ticaret Odası fiyatı ile belediyenin ödediği fiyat arasındaki farkı kamu zararı olarak raporlamıştır.

Hukuki Ayrım: Md. 22 (Doğrudan Temin) Md. 9 (Yaklaşık Maliyet) Zorunluluğu Getirmez

Sayıştay Dairesi (çoğunluk görüşü), bu iddiayı iki temel hukuki gerekçeyle reddetmiştir:

  1. Doğrudan Temin Bir İhale Usulü Değildir: 4734 sayılı Kanun, "açık ihale", "belli istekliler" ve "pazarlık" olmak üzere üç ihale usulü sayar. Doğrudan temin, bu usullerden biri değil, bir alım yöntemidir.
  2. Yaklaşık Maliyet Zorunluluğu Yoktur: Kanun'un 9. maddesi, ihalesi yapılacak (yani açık, belli istekliler, pazarlık) işler için yaklaşık maliyet hazırlanmasını zorunlu kılar. Yaklaşık maliyetin nasıl hesaplanacağı (Md. 8) ise Ticaret Odası'ndan fiyat almayı bir seçenek olarak sunar. Ancak, doğrudan temin (Md. 22) için "yaklaşık maliyet" hazırlama zorunluluğu yoktur. Md. 22, "piyasada fiyat araştırması yapılması"nı yeterli görür.

Daire, bu nedenle, idarenin doğrudan temin yaparken Ticaret Odası'ndan fiyat almasının yasal bir zorunluluk olmadığını belirtmiştir.

Sayıştay'ın Tespiti: Marka ve Teknik Özellik Olmadan Yapılan Fiyat Karşılaştırması Hatalıdır

Daire, denetçinin fiyat karşılaştırmasını esastan da hatalı bulmuştur. Denetçi, Ticaret Odası'ndan fiyat isterken, idarenin satın aldığı mal ve malzemelerin teknik özelliklerine ve markalarına yer vermemiştir.

Kararda, Ticaret Odası'nın verdiği genel fiyat ile idarenin satın aldığı spesifik marka/kalitedeki malzemenin "birebir örtüştüğü" konusunda ciddi tereddütler olduğu, bu nedenle (elma ile armudun karşılaştırıldığı) bu rapora dayanarak kamu zararı çıkarılamayacağı ifade edilmiştir.

Karşı Oy: "Karar Verilmesin, Teknik Özellikli Yeni Fiyat İstensin"

Azınlık görüşü, mevcut karşılaştırmanın hatalı olduğunu kabul etmekle birlikte, konunun tamamen kapatılmaması gerektiğini savunmuştur. Kamu zararının olup olmadığının netleşmesi için, alımı yapan görevlilerin (piyasa araştırma görevlisi, satın alma görevlisi) savunmaları alınarak ve Ticaret Odası'ndan tam teknik özellikleri içeren yeni bir fiyat tespiti istenerek dosyanın "hüküm dışı bırakılması" (yeniden incelenmek üzere ertelenmesi) gerektiğini belirtmiştir.

Analizin Sonucu

  1. İdareler İçin: 4734 S.K. Md. 22 (Doğrudan Temin) alımlarında yasal olarak "yaklaşık maliyet" (ve dolayısıyla Ticaret Odası'ndan fiyat alma) zorunluluğu yoktur. "Piyasa fiyat araştırması" (teklif toplama vb.) yeterlidir.
  2. Denetim İçin: Bir alımın "rayiç üstü" olduğunu iddia etmek için, karşılaştırılan fiyatın birebir aynı marka, model ve teknik özelliklere sahip ürüne ait olması şarttır. Genel listeler veya farklı kalitedeki ürünler kanıt sayılamaz.
  3. Sonuç: Çoğunluk kararı, teknik özellikleri belli olmayan bir fiyat listesine dayanarak kamu zararı çıkarılamayacağı yönündedir.