Sayıştay'dan Emsal Karar: 3 Firmadan Alınan Proforma, Ticaret Odası Rayicini Geçer mi?

Yapım işlerinde sözleşme dışı yeni imalatların fiyatlandırılması (YİGŞ Madde 22), idareler ve yükleniciler arasındaki en temel anlaşmazlık alanlarından biridir. İdarelerin, piyasa rayiçlerini tam olarak araştırmadan, sadece birkaç firmadan alınan proforma faturalara dayanarak yüksek fiyat belirlemesi, kamu zararı iddialarına yol açmaktadır. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 02.02.2022 tarihli ve 50975 sayılı Kararı, bu konuda "kaynakların verimli kullanılması" ilkesini ihlal eden idare görevlileri için net bir uyarı niteliğindedir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, YİGŞ 22 sürecinin mevzuata uygun ve kamu zararı oluşturmayacak şekilde işletilmesini sağlar.

Kararın İlgili Kısmı

"Sonuç olarak, yetkili ticaret ve/veya sanayi odasınca yerel rayiçlere uygunluğu onaylanmamış proforma faturaların rayiç kabul edilmesi sonucunda yeni birim fiyatların piyasa fiyatının üzerinde belirlenmesi suretiyle “kaynakların verimli kullanılması” ilkesi ihlal edilmiş olduğu ve bahse konu malzemelerin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması ve yaptırılması sonucu kamu zararına neden olunduğu anlaşılmaktadır."

Proforma Fatura ile Fiyat Tespiti ve Sayıştay Denetimi

Bir yapım işinde idare, sözleşmede bulunmayan "32 kanal NVR cihazı", "16 port poe switch" ve "8 TB HDD bellek" temini ve montajı işleri için yeni birim fiyat belirleme ihtiyacı duymuştur. İdare, YİGŞ 22'ye göre fiyat tespiti yapmak amacıyla üç farklı firmadan (ikisi bir şehirden, biri başka bir şehirden) proforma fatura almış ve bu faturalardaki en düşük bedelleri esas alarak yeni birim fiyatları oluşturmuştur.

Ancak Sayıştay Denetçisi, denetim sırasında, bu malzemelerin detaylı bilgi ve kataloglarını ilgili Sanayi Odası'na göndermiş ve bu malzemeler için "montaj dahil" rayiç fiyatları talep etmiştir. Sanayi Odası'ndan gelen resmi rayiçlerin, idarenin belirlediği ve yükleniciye ödediği fiyatlardan çok daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu fark, kamu zararı olarak ilama konu edilmiştir.

İdarenin "Montaj ve İşçilik Farkı" Savunması

Sorumlu idare görevlileri (Gerçekleştirme Görevlileri) temyiz dilekçelerinde, YİGŞ 22'de rayiçler arasında bir öncelik sırası olmadığını savunmuştur. En önemli iddiaları ise şudur: Ticaret/Sanayi Odası'nın verdiği fiyat sadece malzeme bedelidir; oysa idarenin ödediği fiyata malzeme bedeline ek olarak montaj, kurulum, IP ayarlarının yapılması, testler, kablolama ve benzeri nitelikli işçilik unsurları da dahildir. Bu nedenle aradaki farkın "işin doğası gereği" olduğu ve kamu zararı oluşmadığı iddia edilmiştir.

Sayıştay Temyiz Kurulu'nun Kararı: Savunma Geçersiz, Fark Kamu Zararıdır

Sayıştay Temyiz Kurulu, bu savunmayı kabul etmemiş ve kamu zararı hükmünü tasdik etmiştir. Gerekçeleri:

  1. "Montaj Dahil" Teyidi: İlamın en kilit noktası, Sayıştay Denetçisi'nin Sanayi Odası'ndan fiyat isterken "montaj dahil rayiçler" talep ettiğini ve gelen cevabi yazıda da "montaj dahil" fiyatların yer aldığını belgelemiş olmasıdır. Bu durum, idarenin "işçilik farkı" savunmasını temelsiz bırakmıştır.
  2. YİGŞ 22'nin İhlali: İdare, YİGŞ 22(3)(ç) bendinde yer alan "ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış... yerel rayiçleri" kullanma yoluna gitmiş ancak bu maddenin hilafına hareket etmiştir. Aldığı proforma faturaların yetkili odalarca yerel rayiçlere uygunluğu onaylanmamıştır.
  3. Kaynakların Verimli Kullanılması İlkesi: YİGŞ 22, rayiç seçiminde idareye takdir hakkı verse de, bu hakkı "kaynakların verimli kullanılması" ilkesiyle sınırlar. İdare, odadan teyitli ve montaj dahil daha düşük bir fiyat alabilecekken, teyitsiz ve daha yüksek proforma faturaları esas alarak bu ilkeyi ihlal etmiştir.
  4. Kamu Zararının Tanımı: 5018 sayılı Kanun'un 71. maddesine göre, "iş, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması veya yaptırılması" kamu zararının tanımıdır. Olayda tam olarak bu gerçekleşmiştir.

Analizin Sonucu

  • Yeni birim fiyat tespitinde (YİGŞ 22) sadece 3 firmadan proforma fatura almak yeterli ve güvenli bir yöntem değildir.
  • İdareler, bu proforma faturaların YİGŞ 22(3)(ç) uyarınca ilgili Ticaret/Sanayi Odası tarafından "yerel rayiçlere uygunluğunun onaylanmasını" sağlamalıdır.
  • Onay alınmazsa, denetimlerde bu fiyatların Sanayi Odası rayiçleriyle (montaj dahil) karşılaştırılması kaçınılmazdır. Aradaki fark, sorumlulara kamu zararı olarak yüklenecektir.
  • "Montaj, işçilik, ayar" gibi gerekçeler, ancak Sanayi Odası fiyatının sadece malzeme bedeli olduğunun ispatlanması halinde geçerli bir savunma olabilir.