Gecikme Cezası Tuzağı: Sözleşmedeki Çelişki Halinde Ceza Nasıl Hesaplanmalı? (Toplam Bedel vs. Kısmi Bedel)

Mal alım ihalelerinde, özellikle kısmi teslimat (peyderpey alım) esasına dayalı sözleşmelerde, gecikme cezasının nasıl hesaplanacağı hayati önem taşır. Sözleşme maddeleri arasında çelişki olması (bir maddenin "toplam bedel", diğerinin "kısmi bedel" üzerinden ceza öngörmesi) idareleri ve yüklenicileri büyük risklerle karşı karşıya bırakır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, sözleşme çelişkilerinin yorumlanmasında ve hakkaniyete uygun bir çözüm bulunmasında rehberlik eder. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 11.05.2022 tarihli ve 51821 sayılı Kararı, bu klasikleşmiş çelişkiyi nasıl yorumladığını göstermektedir.

Kararın İlgili Kısmı (Sözleşmedeki Çelişkili Hüküm)

"Malın belirtilen sürede teslim edilmemesi veya talep edilen miktardan eksik teslim edilmesi durumunda, gecikilen her bir takvim günü için toplam sözleşme bedelinin onbinde 5’i (0,0005) oranında ceza kesilecektir." (Sözleşme Md. 44)

(Çelişen diğer hüküm): "Yüklenicinin sözleşmeye uygun olarak malın kısmi kabule konu olan kısmını süresinde teslim etmemesi halinde... gecikilen her takvim günü için teslim edilmeyen kısmın bedelinin onbindebeş oranında gecikme cezası uygulanır." (Sözleşme Md. 34.2)

Sözleşmedeki Çelişki: Ceza "Kısmi Bedel" (Md. 34) mi, "Toplam Bedel" (Md. 44) mü?

Bir belediyenin akaryakıt alım işinde, yüklenici bazı siparişleri (özellikle benzin) 3 iş günü içinde teslim edememiş ve gecikmeye düşmüştür. İdare, gecikme cezası hesaplarken sözleşmedeki çelişkiyle karşı karşıya kalmıştır:

  • Sözleşme Madde 34.2, cezanın teslim edilmeyen kısmın bedeli üzerinden hesaplanacağını belirtmektedir.
  • Sözleşme Madde 44.1 ve (daha öncelikli olan) Teknik Şartname Madde 5.1 ise cezanın toplam sözleşme bedeli üzerinden hesaplanacağını belirtmektedir.

Sayıştay Dairesi, ihale dokümanları hiyerarşisine (Teknik Şartname > Sözleşme Tasarısı) ve Sözleşme Md. 44'e dayanarak, cezanın toplam sözleşme bedeli üzerinden hesaplanmamasını kamu zararı saymıştır.

Temyiz Kurulu Çoğunluk Kararı: "Hakkaniyet İlkesi ve İşin Doğası (Kısmi Teslimat) Önceliklidir"

Sayıştay Temyiz Kurulu, Daire kararını ve azınlık görüşünün savunduğu katı hiyerarşi kuralını reddederek kararı BOZMUŞTUR. Çoğunluk görüşünün gerekçeleri şunlardır:

  1. İşin Doğası: Akaryakıt alımları, doğası gereği kısmi teslimat ve kısmi kabul esasına dayanır. İdarenin tüm akaryakıtı tek seferde depolaması mümkün değildir.
  2. Hakkaniyet İlkesi: İhale iki ayrı maldan (Motorin ve Benzin) oluşmaktadır. Sözleşmenin büyük kısmı olan motorin alımları düzenli (gecikmeli de olsa) karşılanırken, asıl gecikme küçük kısım olan benzinde yaşanmıştır. Sadece küçük bir kısımda yaşanan gecikme için sözleşmenin tamamı üzerinden ceza hesaplamak hakkaniyete uygun değildir.
  3. Hükmün Uygulanması: Bu nedenle, işin doğasına ve hakkaniyete daha uygun olan Sözleşme Md. 34.2'nin (teslim edilmeyen kısım üzerinden ceza) uygulanması gerektiğine karar verilmiş ve dosya, cezanın "teslim edilmeyen kısmın bedeli" üzerinden yeniden hesaplanması için Daireye gönderilmiştir.

Daire Kararı ve Azınlık Görüşü: "Teknik Şartname (Toplam Bedel) Önceliklidir"

Karara katılmayan azınlık üyeleri ise Dairenin kararının doğru olduğunu savunmuştur. Gerekçeleri, sözleşmenin 8. maddesindeki doküman hiyerarşisi kuralıdır.

Bu hiyerarşiye göre Teknik Şartname, Sözleşme Tasarısı'ndan daha önceliklidir. Hem Teknik Şartname (Md. 5.1) hem de Sözleşmenin özel hükmü (Md. 44.1) cezanın açıkça "toplam sözleşme bedeli" üzerinden kesileceğini yazdığı için, bu hükmün uygulanması gerektiğini ve Daire kararının tasdik edilmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

Analizin Sonucu

  • Bu karar, sözleşme yönetiminde katı hiyerarşi kurallarının, "işin doğası" ve "hakkaniyet" ilkeleri karşısında esnetilebileceğini gösteren önemli bir emsaldir.
  • İdareler için: Kısmi teslimatlı alımlarda sözleşme hazırlarken, ceza maddelerinin (örn: Md. 34 ve Md. 44) birbiriyle çelişmediğinden emin olun. Teknik Şartnameye "toplam bedel" yazmak, Temyiz Kurulu'nun hakkaniyet denetiminden dönebilir.
  • Yükleniciler için: Sözleşmenizde bu tür çelişkili ceza maddeleri varsa, gecikme durumunda idarenin toplam bedel üzerinden ceza kesmesi halinde, bu kararı emsal göstererek "işin kısmi niteliğine" ve "hakkaniyete" aykırılık itirazında bulunabilirsiniz.