Sayıştay'dan Kritik YBF Kararı: Usul Hatalı Olsa Bile Fiyat Düşükse Kamu Zararı Yoktur

Yapım işlerinde yeni birim fiyat (YBF) tespiti, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (YİGŞ) 22. maddesindeki katı hiyerarşiye tabidir. İdarelerin, resmi rayiçlerde bulamadıkları imalatlar için piyasadan fiyat araştırması yaparken (proforma fatura/teklif alma) sıklıkla usul hatası yaptıkları görülmektedir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, YBF analizlerinizin YİGŞ Md. 22'ye ve Sayıştay içtihatlarına uygunluğunu sağlayarak sizi kamu zararı riskinden korur. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 11.01.2017 tarih ve 42593 sayılı kararı, usul hatası ile kamu zararı arasındaki ilişkiye dair önemli bir ayrım yapmaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"Bu hesaplamalardan idare ile yüklenici firmanın anlaştığı pomza birim fiyat analizinde kullanılan pomza rayicinin (… TL/ton), Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen ocak başı pomza fiyatı esas alınarak hesaplanan rayiçten (… TL/ton) daha düşük olduğu, dolayısıyla bir kamu zararının olmadığı görülmektedir."

Olayın Arka Planı: Pomza Rayici İçin Firmalardan Alınan Tekliflerin Ortalaması Kullanıldı

Bir bakım onarım işinde, idare "pomza ile teraslarda eğim betonu yapılması" imalatı için YBF yapmak zorunda kalmıştır. İdare, "pomza rayici" tespiti için piyasadan iki ayrı firmadan teklif almış ve bu iki teklifin ortalamasını rayiç bedel olarak kabul ederek YBF analizini oluşturmuştur. Sayıştay Dairesi, bu yöntemi (en düşük teklif yerine ortalamanın alınmasını) hatalı bularak aradaki fark için tazmin hükmü vermiştir.

Sayıştay'ın Usul Tespiti: YİGŞ Md. 22 Firma Faturasını Değil, Oda Onaylı Rayici Esas Alır

Sayıştay Temyiz Kurulu, dosyayı incelerken öncelikle idarenin YBF tespit yönteminin temelden hatalı olduğunu belirtmiştir:

  1. YİGŞ Md. 22/3/ç bendi, piyasa araştırması yapılacaksa "ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri" şart koşar.
  2. İdarenin yaptığı gibi, sadece iki firmadan teklif (proforma fatura) alıp bunların ortalamasını kullanmak YİGŞ Md. 22'ye aykırıdır. Yerel rayiç tespiti için Ticaret veya Sanayi Odası'na resmi yazı ile başvurulması gerekirdi.
  3. Ayrıca Kurul, Daire'nin dayandığı "en düşük teklif alınır" yönündeki Yüksek Fen Kurulu (YFK) kararının da 2886 sayılı Kanun dönemine ait olduğunu ve 4734 sayılı Kanuna tabi bu işte emsal teşkil etmeyeceğini belirtmiştir.

Temyiz Kurulu'nun Esas Kararı: Usul Hatalı, Ancak Fiyat Kamu Rayicinden Düşük

Temyiz Kurulu, idarenin YBF tespit yönteminin YİGŞ Md. 22'ye göre usulen yanlış olduğunu kabul etmekle birlikte, kamu zararı oluşup oluşmadığını "esas" yönünden incelemiştir.

  • YİGŞ Md. 22/3/b bendi, YBF tespitinde "idarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçlerin" kullanılmasını emreder.
  • Kurul, pomza madeni için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na bağlı Maden İşleri Genel Müdürlüğü'nün (diğer idare) belirlediği resmi bir ocak başı satış fiyatı olduğunu tespit etmiştir.
  • Bu resmi rayice nakliye eklendiğinde ortaya çıkan "emsal kamu rayicinin", idarenin usulsüz yöntemle (firma teklif ortalaması) bulduğu fiyattan daha yüksek olduğu anlaşılmıştır.
  • Yani idare, usul hatası yapmış olsa da, bu hata sonucunda kamuya daha düşük maliyetli bir fiyat belirlemiştir. Bu nedenle ortada bir kamu zararı yoktur.

Analizin Sonucu

  1. Usul Kuralı: YBF tespitinde piyasa rayici (YİGŞ Md. 22/3/ç) kullanılacaksa, bu rayicin firmalardan alınan proforma faturalar olması yeterli değildir; mutlaka "Ticaret ve/veya Sanayi Odası"ndan yazılı olarak talep edilmiş ve onaylanmış olması şarttır.
  2. Hiyerarşi: İdareler, piyasa rayicine (Md. 22/3/ç) gitmeden önce mutlaka YİGŞ Md. 22/3/b uyarınca "diğer idarelerde (ÇŞB, KGM, DSİ, Maden İşleri Gn. Md. vb.) mevcut rayiç" olup olmadığını araştırmak zorundadır.
  3. Kamu Zararı Yorumu: Sayıştay, usule aykırı bir yöntemle (örn: proforma fatura) belirlenen YBF fiyatının, mevzuata uygun yöntemle (örn: diğer kamu idaresi rayici) belirlenecek fiyattan daha düşük olması halinde, kamu zararı oluşmayacağına ve tazmin hükmü verilemeyeceğine karar vermiştir.