3/g İstisna Alımlarında Yasaklama Yetkisi: Bakan Onayı Şart mı? Danıştay'dan Ezber Bozan 'İhale Aşaması' ve 'Sözleşme Aşaması' Ayrımı

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 3. maddesinde düzenlenen "istisna" alımları, idarelere esneklik sağlarken, özellikle "ceza ve ihalelerden yasaklama" hükümleri açısından ciddi hukuki tereddütler barındırmaktadır. Kanun, bu istisnaların "ceza ve yasaklama hükümleri hariç" Kanun'a tabi olmadığını belirtir. Bu durum, yasaklama kararının 4734'teki genel usule (örn: Bakan onayı) mi, yoksa kurumun kendi özel yönetmeliğine mi tabi olacağı sorusunu gündeme getirmektedir. Danıştay 13. Dairesi'nin 04/03/2025 tarihli E:2025/32, K:2025/1023 sayılı kararı, bu sorunu "ihale aşaması" ve "sözleşme aşaması" olarak ikiye ayırarak çözen, ezber bozan bir nitelik taşımaktadır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, firmaların hukuki pozisyonlarını korumaları için kritik önem taşımaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"...yasaklama işleminin sebep unsurunun ihale aşamasına ilişkin olmadığı, bu bakımdan 4734 sayılı Kanun'un yasaklamaya ilişkin hükümlerinin somut uyuşmazlıkta uygulanma imkanının bulunmadığı; öte yandan, davalı idarece, sözleşmenin uygulanması aşamasında ortaya çıkan durum göz önünde bulundurularak ilgili Yönetmeliğin bu hususa ilişkin açık düzenlemesi uyarınca işlem tesis edildiği..."

3/g İstisna Kapsamındaki İhalede Sözleşme Feshedildi ve Kurum İhalesinden Yasaklama Geldi

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), 4734 sayılı Kanun'un 3/g maddesi uyarınca istisna kapsamında "fizibilite raporu hazırlanması" işi ihalesi gerçekleştirmiştir. İhaleyi kazanan davacı firma ile sözleşme imzalanmış, ancak daha sonra idare, firmanın "sözleşme yükümlülüklerini yerine getirmediğinden" bahisle sözleşmeyi feshetmiş ve firmanın 1 yıl süreyle "davalı idarece gerçekleştirilecek ihalelerden" yasaklanmasına karar vermiştir.

Bu yasaklama kararı, 4734'teki gibi ilgili Bakan onayıyla değil, doğrudan kurumun "ihale yetkilisi onayıyla" ve TMO'nun kendi çıkardığı "Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik" hükümlerine (Md. 46) dayanılarak tesis edilmiştir.

İdare Mahkemesi: "Yönetmelik Kanuna Aykırı, Yasaklamayı Sadece Bakan Verebilir"

Davacı firma, işlemin iptali için dava açmıştır. İdare Mahkemesi, davacıyı haklı bulmuştur. Mahkemenin gerekçesi şu şekildedir:

  1. 4734 S.K. Md. 3/g, istisnaların "ceza ve ihalelerden yasaklama" bakımından 4734 sayılı Kanun'a tabi olduğunu amir hükümle düzenlemiştir.
  2. 4734 sayılı Kanun'daki yasaklama usulü ise (ilgili Bakan onayı, Resmi Gazete'de yayım vb.) bellidir.
  3. TMO'nun kendi Yönetmeliği'nin 46. maddesinin "ihale yetkilisi onayıyla" yasaklama yetkisi vermesi, Kanun'un emredici hükmüne aykırıdır.
  4. 2577 sayılı Kanun'un 7/4 maddesi uyarınca, normlar hiyerarşisinde Kanun'a aykırı olan Yönetmelik hükmü "ihmal edilerek" uyuşmazlığın Kanun'a göre çözülmesi gerekir.
  5. Sonuç olarak, Bakan onayı olmadan (yetki unsuru sakat) alınan yasaklama işlemi hukuka aykırıdır.

Danıştay'ın Kritik Ayrımı: Yasaklama Nedeni 'İhale Aşaması' mı, 'Sözleşme Aşaması' mı?

Danıştay, İdare Mahkemesi'nin kararını bozmuştur. Danıştay'ın analizi, İdare Mahkemesi'nin kaçırdığı çok önemli bir ayrıma dayanmaktadır:

Danıştay, 4734 sayılı Kanun'un "ihale sürecine" ilişkin esas ve usulleri belirlediğini, 4735 sayılı Kanun'un ise "sözleşmelerin uygulanmasına" ilişkin olduğunu hatırlatmıştır.

Somut olayda, firmaya verilen yasağın sebebi, ihale sürecindeki bir usulsüzlük (örn: sahte belge) değil, sözleşme imzalandıktan sonra taahhüdün yerine getirilmemesidir.

Danıştay'a göre, 4734 sayılı Kanun'un "ceza ve yasaklama hükümleri" (Bakan onayı gerektiren) esas olarak ihale aşamasına yöneliktir. Olayda ise yasaklama işleminin sebep unsuru ihale aşamasına ilişkin değildir.

Danıştay'ın Nihai Kararı: Kurumun Kendi Yönetmeliği ile Verdiği Sözleşme Kaynaklı Yasaklama Hukuka Uygundur

Danıştay, yasağın sebebinin "sözleşmenin uygulanması aşamasında ortaya çıkan bir durum" olduğunu ve davalı idarenin (TMO) "ilgili Yönetmeliğin bu hususa ilişkin açık düzenlemesi uyarınca" (yani Md. 46/2) işlem tesis ettiğini belirtmiştir.

TMO'nun Yönetmeliği'nin 46. maddesinin ikinci fıkrası, "sözleşme imzalamasına rağmen taahhüdünü yerine getirmeyen yükleniciler" hakkında TMO ihalelerine (tüm kamu ihalelerine değil) bir yıl katılmaktan yasaklama kararı verileceğini açıkça düzenlemiştir.

Bu nedenle Danıştay, İdare Mahkemesi'nin "Yönetmelik Kanun'a aykırı" diyerek usulden iptal kararı vermesini hatalı bulmuştur. Mahkemenin yapması gerekenin, usulü (yetkiyi) değil, esası (davacının gerçekten sözleşmeyi ihlal edip etmediğini) incelemek olduğunu belirtmiştir.

Analizin Sonucu

Bu karar, 3/g istisna alımlarında yasaklama yetkisi konusunda çok önemli bir çizgi çekmektedir:

  • İhale Aşaması İhlali (4734): Eğer yüklenici, 3/g istisna ihalesinin ihale sürecinde (teklif verme, yeterlik vb.) yasak bir fiilde bulunursa, 4734 S.K. hükümleri (Bakan onayı, Resmi Gazete ilanı) uygulanır.
  • Sözleşme Aşaması İhlali (Yönetmelik): Eğer yüklenici, sözleşmeyi imzaladıktan sonra taahhüdünü yerine getirmezse (sözleşme ihlali), 4734'e değil, kurumun 4734 S.K. Geçici 4. maddesine dayanarak çıkardığı kendi özel yönetmeliğine tabi olur. Bu durumda, kurumun kendi yönetmeliği "ihale yetkilisi onayı" gibi daha basit bir usul öngördüyse, bu usul geçerlidir.
  • Bu karar, idarelere 3/g istisna alımlarında, sözleşme ihlalleri için kendi iç yönetmelikleriyle ve Bakan onayı gerekmeden "kurum ihalelerinden yasaklama" kararı alma imkanı tanımaktadır.