Kamu ihalelerinde aşırı düşük tekliflerin tespiti ve sorgulanması, ihale türüne (yapım, hizmet, mal) göre farklılık gösteren usullere tabidir. Yapım ve hizmet alımı ihalelerinde genellikle matematiksel formüllerle bir "sınır değer" hesaplanır ve bu değerin altındaki teklifler otomatik olarak sorgulamaya tabi tutulurken, mal alımı ihalelerinde süreç farklı işlemektedir. Bu farklılıkların bilinmesi, hem idarelerin değerlendirme süreçlerini doğru yürütmesi hem de isteklilerin haklarını doğru bir zeminde araması açısından önemlidir. İhale süreçlerinin bu tür teknik ve hukuki ayrımlarında Yaka Danışmanlık, güncel mevzuat ve Kurul içtihatları doğrultusunda uzman danışmanlık hizmeti sunarak, olası uyuşmazlıkların önüne geçilmesine yardımcı olmaktadır. Kamu İhale Kurulunun 23.07.2025 tarihli ve 2025/UM.I-1565 sayılı kararı, mal alımı ihalelerinde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılıp yapılmaması konusundaki idari takdir yetkisinin sınırlarını ve kullanımını aydınlatmaktadır.

İddia: Yaklaşık Maliyetin Yarısına Teklif Sorgulanmalıdır

Yüksek hızlı trenlerde ikram paketi temini ve kafeterya işletilmesi işine ilişkin bir mal alımı ihalesinde, başvuru sahibi, ihale komisyonunun önemli bir değerlendirme hatası yaptığını iddia etmiştir. Yaklaşık maliyetin 432.937.500,00 TL olduğu ihalede, ekonomik açıdan en avantajlı teklifin yaklaşık maliyetin %46 altında (232.650.000,00 TL), ikinci en avantajlı teklifin ise %41 altında (255.250.000,00 TL) verildiğini belirtmiştir. Başvuru sahibi, bu kadar büyük bir farkın varlığı karşısında, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 38. maddesi gereğince idarenin bu teklifleri "aşırı düşük" olarak tespit edip açıklama istemesinin zorunlu olduğunu, bu yapılmadan ihalenin karara bağlanmasının rekabet ve kamu kaynaklarının verimli kullanılması ilkelerine aykırı olduğunu savunmuştur.

Kurulun Kararı: Mal Alımında Takdir Yetkisi İdareye Aittir

Kamu İhale Kurulu, yaptığı incelemede başvuru sahibinin iddiasını yerinde bulmamış ve idarenin kararını hukuka uygun görmüştür. Kurul'un kararının temelini, mal alımı ihalelerine özgü aşırı düşük teklif değerlendirme usulü oluşturmaktadır.

Kurul, ilgili mevzuat hükümlerini hatırlatarak önemli bir ayrımın altını çizmiştir:

  • Hizmet ve Yapım İhaleleri: Bu ihalelerde, aşırı düşük tekliflerin tespiti için genellikle bir "sınır değer" hesaplanır ve bu değerin altındaki tüm teklifler için açıklama istenmesi zorunludur.
  • Mal Alımı İhaleleri: Mal alımı ihalelerinde ise mevzuatta tanımlanmış bir sınır değer hesaplama formülü veya zorunluluğu bulunmamaktadır. 4734 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelik, ihale komisyonuna, verilen teklifleri "diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete göre" kıyaslayarak aşırı düşük olup olmadığına karar verme konusunda bir takdir yetkisi tanımıştır.

Bu çerçevede Kurul, somut olayı değerlendirmiştir. İhale komisyonu, en düşük iki teklifin (yaklaşık 223 ve 255 milyon TL) birbirine ve sonraki tekliflere (332, 377, 454 milyon TL) kıyasla aşırı düşük olmadığına kanaat getirmiştir. İdarenin, yaklaşık maliyetin yüksek belirlenmiş olabileceği veya piyasa koşullarının değiştiği gibi faktörleri de göz önünde bulundurarak, en düşük tekliflerin açıklama gerektirecek kadar anormal olmadığı yönünde bir takdir kullandığı anlaşılmıştır. Kurul, idarenin bu takdir yetkisini kullanırken keyfi davrandığına veya mevzuata aykırı bir işlem tesis ettiğine dair bir bulguya rastlamamıştır. Bu nedenle, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmamasında bir hukuka aykırılık bulunmadığına karar vermiştir.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, mal alımı ihalelerine katılan taraflar için önemli sonuçlar içermektedir.

İdareler (ihale komisyonları) için, mal alımı ihalelerinde aşırı düşük teklif tespiti konusunda daha esnek bir hareket alanına sahip oldukları teyit edilmektedir. Ancak bu takdir yetkisi sınırsız ve keyfi değildir. İdareler, sorgulama yapmama kararı aldıklarında, bu kararın gerekçesini (örneğin, tekliflerin birbirine yakınlığı, piyasa fiyatlarına uygunluğu, yaklaşık maliyetin güncelliğini yitirmiş olması vb.) ihale işlem dosyasına ve komisyon kararına açıkça yansıtmalıdır. Bu, olası bir şikayet başvurusunda kararlarını savunabilmeleri için kritik öneme sahiptir.

İstekliler açısından ise, bir mal alımı ihalesinde, bir teklifin sadece yaklaşık maliyetin çok altında olması, o teklifin mutlaka sorgulanacağı veya reddedileceği anlamına gelmediğini bilmek önemlidir. Bir itirazda bulunurken, sadece teklif fiyatı ile yaklaşık maliyet arasındaki farka odaklanmak yerine, en düşük teklifin piyasa gerçeklerinden ne kadar kopuk olduğunu veya diğer tekliflere göre neden anormal kabul edilmesi gerektiğini somut verilerle ortaya koymak daha etkili olacaktır. Bu karar, mal alımı ihalelerinde rekabetin ve fiyat oluşumunun, hizmet ve yapım işlerinden daha farklı dinamiklere sahip olabildiğini ve mevzuatın bu farklılığı gözettiğini göstermektedir.