Doğrudan Temindeki Kritik Hata: "Süreyi Gerektiren" Alımda Sözleşme Yapmamanın Sonucu

4734 sayılı Kanun'un 22. maddesi (doğrudan temin), idarelere alımlarda büyük bir esneklik sağlar. Bu esneklik, "bir defada" yapılan alımlarda sözleşme yapma zorunluluğunun idarenin takdirine bırakılmasını da kapsar. Ancak bu takdir hakkı mutlak değildir ve "belli bir süreyi gerektiren" alımlarda tuzağa dönüşebilir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, bu tür temel usul hatalarından kaynaklanacak kamu zararı risklerini ortadan kaldırır. Sayıştay 6. Dairesi'nin 11.04.2025 tarihli ve 973 sayılı Kararı (İlam No: 73, Madde: 13), bu yaygın hatanın sonuçlarını net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"Buna göre, malın teslimi veya yapım ya da hizmet işinin belli bir süreyi gerektirmesi durumunda alımın bir sözleşmeye bağlanması zorunlu olduğundan uygulamada bu zorunluluğa uyulmayarak sözleşme yapılmaması ve sözleşme damga vergisi kesintisi yapılmaması sonucunda (.... TL0,00948) ..... TL tutarında kamu zararına neden olunmuştur."*

Olayın Arka Planı: Süreli Alımda Sözleşmesiz İşlem

Bir belediyenin Fen İşleri Müdürlüğü, doğrudan temin (22/d) yöntemiyle "Vinç Kiralama İşi" hizmeti almıştır. Bu alım, niteliği gereği "belli bir süreyi" kapsamaktadır. Ancak idare, bu alım için bir sözleşme düzenlememiş ve dolayısıyla 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'na göre alınması gereken (o dönem binde 9,48 olan) sözleşme damga vergisini de tahsil etmemiştir.

Denetim Raporu ve Sayıştay Kararı: "Sözleşme Zorunluydu"

Denetim raporunda, bu durumun kamu zararına yol açtığı iddia edilmiştir. Sayıştay 6. Dairesi, bu iddiayı kabul etmiş ve kamu zararına hükmetmiştir:

Tebliğ Hükmü Açıktır: Karar, Kamu İhale Genel Tebliği'nin "Doğrudan temine ilişkin açıklamalar" başlıklı 22.1.1.3 maddesine dayanmaktadır. Bu madde şöyledir:

"Bir defada" yapılacak alımlarda (örn: spot market alımı) sözleşme yapılması idarelerin takdirindedir.

Alımın (malın teslimi, hizmetin yapımı vb.) "belli bir süreyi gerektirmesi" durumunda (örn: X aylık kiralama, Y gün sürecek periyodik hizmet), alımın bir sözleşmeye bağlanması zorunludur.

Hata Zinciri: Somut olaydaki "Vinç Kiralama İşi" belli bir süreyi gerektiren hizmet alımıdır. Bu nedenle idarenin sözleşme yapması zorunluydu.

Kamu Zararı: İdare bu zorunluluğa uymayarak sözleşme yapmamış ve bunun doğal bir sonucu olarak, imzalanması gereken o sözleşme üzerinden alınması gereken damga vergisini de tahsil etmemiştir. Alınmayan bu damga vergisi tutarı, doğrudan kamu zararıdır.

Sayıştay, bu gerekçeyle kamu zararına hükmetmiş; ancak denetim sürecinde veya sonrasında söz konusu damga vergisi tutarının yükleniciden tahsil edilmesi üzerine "ilişilecek husus kalmadığına" karar vererek dosyayı kapatmıştır.

Analizin Sonucu

Doğrudan Teminde Sözleşme Sınırı: İdarelerin doğrudan temin alımlarında sorması gereken kritik soru şudur: Bu alım "bir defada" mı yapılıyor, yoksa "belli bir süreyi" mi gerektiriyor?

Süreyi Gerektiren İşler: Aylık periyodik alımlar, belirli bir takvime yayılan hizmetler (danışmanlık, kiralama vb.), parça parça teslim edilecek mallar "belli bir süreyi gerektiren" işlerdir ve bu alımlarda sözleşme yapılması zorunludur.

Damga Vergisi Sorumluluğu: Zorunlu olduğu halde sözleşme yapılmaması ve buna bağlı damga vergisinin kesilmemesi, doğrudan kamu zararı oluşturur ve bu tutar sorumlulara (Harcama Yetkilisi, Gerçekleştirme Görevlisi) yüklenebilir.