Yeni Fiyat Analizinde Yüklenici Teklifi mi, Kamu Rayici mi Esas Alınır? Sayıştay'dan Eşitlik İlkesi Kararı

Yapım işleri sözleşmelerinde, proje değişiklikleri nedeniyle sözleşmede bulunmayan yeni iş kalemlerinin veya mevcut iş kalemlerinde yapılan değişikliklerin fiyatlandırılması, idareler ve yükleniciler arasında en sık yaşanan anlaşmazlıklardan biridir. Özellikle, yüklenicinin sözleşmedeki teklif fiyatının kamu rayiçlerinden yüksek olması durumunda, idarenin yeni fiyatı hangi bedele göre belirleyeceği karmaşıktır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, YİGŞ Madde 22'nin doğru yorumlanarak mali kayıpların önüne geçilmesini sağlar. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 12.01.2022 tarihli ve 50893 tutanak sayılı kararı, bu ikilemi "tarafların eşitliği" ilkesi lehine çözen emsal bir niteliktedir.

Kararın İlgili Kısmı

"Aksi durumda, ... TL/mt fiyatından sözleşmeye bağlanan bir imalatın içerisine kamu birim fiyatlarına göre nispeten daha pahalı ve nitelikli bir malzemeyi dâhil ederek, ortaya çıkan yeni imalatı yüklenicinin teklif fiyatından daha ucuza yapmasını beklemek gibi durum oluşacaktır ki, bunun da sözleşmede tarafların eşitliği ilkesine aykırılık teşkil edeceği ortadadır."

Proje Değişikliği ve Yeni Drenaj Borusu İhtiyacı

Bir ikmal inşaatı işinde, idare proje değişikliği yaparak sözleşmede "HDPE esaslı koruge kanalizasyon borusu" olarak yer alan iş kalemini "HDPE esaslı koruge drenaj borusu" olarak değiştirmek istemiştir. Yeni iş kalemi (drenaj borusu) için bir fiyat tespiti gerekmiştir.

İdare, yeni fiyatı belirlerken, yüklenicinin sözleşmedeki benzer kalem olan "kanalizasyon borusu" için verdiği teklif fiyatını (... TL/mt) esas almıştır. Bu teklif fiyatının analizindeki sadece "boru malzemesi" rayicini (eski boru) çıkarmış, yerine yeni "drenaj borusu" malzemesinin güncel rayicini eklemiş ve diğer tüm girdi (işçilik, makine vb.) maliyetlerini yüklenicinin teklifindeki haliyle korumuştur. Bu hesaplama sonucunda yeni birim fiyat ... TL/mt olarak bulunmuştur.

Daire'nin Tespiti: "Kamu Rayici Varken Yüksek Fiyattan Ödeme Yapılamaz"

Sayıştay Dairesi, idarenin bu hesaplamasını hatalı bulmuştur. Yüklenicinin teklif analizi sunmadığını, bu nedenle Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 22/2-a (yüklenici analizi ile kıyas) hükmünün uygulanamayacağını belirtmiştir. Daireye göre, idare YİGŞ Madde 22/2-b uyarınca "diğer idarelerde mevcut analizleri" (yani kamuya açık rayiçleri) kullanmalıydı. Daire, bu yöntemle (ve 2016 yılı kamu fiyatlarıyla) yaptığı hesaplamada işin bedelini ... TL/mt olarak bulmuş ve aradaki fark için tazmin hükmü vermiştir.

Temyiz Kurulu Kararı: Fiyat Tespitinde "Sözleşme ve Teklif" Esastır

Sayıştay Temyiz Kurulu (çoğunluk oyuyla), Daire'nin kararını kaldırmıştır. Kurul, idarenin yaptığı hesaplamanın doğru olduğuna ve kamu zararı oluşmadığına hükmetmiştir. Gerekçeleri şunlardır:

  1. Yeni Kalem Değil, Değişiklik: Kurul, bunun sıfırdan "yeni bir imalat" olmadığını, sözleşmede zaten var olan bir iş kalemindeki (kanalizasyon borusu) malzemenin (rayicin) değişmesi olduğunu tespit etmiştir.
  2. Sözleşme Fiyatına Bağlı Kalınmıştır: İdare, yüklenicinin "kanalizasyon borusu" için verdiği teklif fiyatına (... TL/mt) bağlı kalarak, sadece değişen malzeme farkını fiyata yansıtmıştır. Yüklenicinin diğer maliyet kalemlerine (işçilik vb.) dokunmamıştır.
  3. Tarafların Eşitliği İlkesi: Daire'nin yaptığı gibi, kamu rayiçlerini kullanarak yüklenicinin teklif fiyatından daha düşük bir fiyat belirlemek, sözleşmenin temelindeki "tarafların eşitliği" ilkesine aykırıdır. Yüklenici, o iş kalemindeki diğer girdileri (işçilik, makine) belki de daha pahalıya mal etmekteydi ve bunu boru malzemesindeki karıyla dengelemekteydi.
  4. Hakkaniyet: Yüklenicinin teklifine ve sözleşme bedeline bağlı kalmadan, işin sadece bir kısmını kamu rayicine çekerek yeni fiyat oluşturmak, yükleniciyi "teklif fiyatından daha ucuza iş yapmaya" zorlamak anlamına gelecektir ki bu, sözleşme hukukuna aykırıdır.

Analizin Sonucu

Bu karar, YİGŞ Madde 22 uygulamalarında idareler için hayati bir yol haritası çizmektedir:

  1. Bir iş kaleminde kısmi bir değişiklik (örn. malzeme değişikliği) yapıldığında, bu "yeni bir iş kalemi" olarak değil, "mevcut bir kalemin revizyonu" olarak ele alınmalıdır.
  2. Fiyat tespiti yapılırken, yüklenicinin o iş kalemi veya benzer iş kalemi için verdiği teklif fiyatı ve analiz mantığı korunmalıdır. İdare, sadece değişen girdinin (rayicin) maliyet farkını yansıtmalıdır.
  3. Kamu rayiçlerinin, yüklenicinin teklif fiyatından düşük olması, idareye o işi kamu rayicinden yaptırma hakkı vermez. Sözleşme bedeli ve yüklenicinin teklif yapısı, "tarafların eşitliği" gereği öncelikli olarak korunmalıdır.
  4. İdarenin, yüklenicinin teklif fiyatına bağlı kalarak yaptığı yeni fiyat tespiti, kamu zararı oluşturmaz.