Süre Uzatımında Unutulan Kalem: İdareye Sağlanan Hizmetlerin (İKY) İşletme Giderleri Nasıl Alınır?

Kamu ve özel sektör yapım işlerinde süre uzatımları, genellikle sadece işin fiziki kalemleri üzerinden tartışılır. Ancak, sözleşme boyunca idareye sağlanan ofis, araç ve personel gibi hizmetlerin maliyeti, uzayan sürede yükleniciler için ciddi bir mali yük oluşturabilir. Bu hizmetlerin birim fiyat veya götürü bedel olarak sözleşmede yer alması, uzayan sürede bu maliyetlerin talep edilip edilemeyeceği konusunda belirsizlikler yaratmaktadır. Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 24.12.2020 tarihli ve 2020/1556 E., 2020/3326 K. sayılı kararı, bu kritik konuya ışık tutarak "işletme giderleri" ile "yatırım giderleri" arasında net bir ayrım yapmıştır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, mali kayıplarınızı önlemenin en etkili yoludur.

Kararın İlgili Kısmı

"İşveren için sağlanacak hizmetler kapsamında ofis kurulumu, araç temini, şantiye, ofis ve tefriş maliyeti, ofiste kullanılacak cihazlar vs. gibi yatırım giderleri (sabit yatırımlar) uzayan proje süresi için davacı yüklenici tarafından talep edilemez ise de, İKY 900 ve İKY 9000 işveren için sağlanacak hizmetler kapsamında uzayan süreye isabet eden işletme giderlerinin (maaş, yemek, ofis malzemeleri, sarf malzemeleri, yakıt vb. gibi) talep edilebileceği açıktır. ... Davacı yüklenicinin defterlerinde işletme giderleri ile ilgili belge ve bilgi bulunmasa dahi bunların hesaplanması mümkün olduğu ve bu hizmet verildiğine göre belge ve bilgi bulunmaması bu giderlerin talep edilip, hesaplanmasına engel değildir."

İdare Kusuruyla Uzayan Projede "İdareye Hizmet" Bedeli Anlaşmazlığı

Analize konu olan uyuşmazlık, bir doğalgaz boru hattı yapım işine ilişkin eser sözleşmesinden kaynaklanmaktadır. Sözleşmede, yüklenicinin idarenin kontrol teşkilatı için merkez ofis ve şantiyede "İKY 900 ve İKY 9000 İdareye Sağlanacak Hizmetler" başlığı altında araç-gereç ve personel temini gibi hizmetleri sağlaması öngörülmüştür. Bu hizmetler için teklif birim fiyat cetvelinde her bir kalem için 150.000 $ bedel belirlenmiş ve bu bedelin 6 aylık (180 gün) sözleşme süresi boyunca aylık hakedişlerle ödenmesi kararlaştırılmıştır.

Ancak, iş sahibi idarenin proje kapsamında yaptığı revizyon ve değişiklikler nedeniyle işin süresi 329 gün uzamıştır. Yüklenici, 180 gün için anlaşılan bu hizmetleri, idarenin kusurundan kaynaklanan 329 günlük uzama süresince de fiilen vermeye devam ettiğini belirterek, artan süreye karşılık gelen hizmet bedelinin (toplamda 548.330 $) ödenmesini talep etmiştir.

Bölge Adliye Mahkemesi: "Sözleşmede Hüküm Yok, Defterde Kayıt Yok"

İlk derece mahkemesi yükleniciyi haklı bularak alacağa hükmetmişse de, Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) kararı tersine çevirmiştir. BAM, talebin reddine karar verirken iki temel gerekçeye dayanmıştır:

  1. Sözleşmede, süre uzatımı halinde bu hizmet giderleri (İKY 900 ve İKY 9000) yönünden ayrıca bir bedel ödeneceğinin kararlaştırılmamış olması.
  2. Yüklenicinin ticari defterleri üzerinde yapılan bilirkişi incelemesinde, bu kalemler nedeniyle yapıldığı iddia edilen masraflara ilişkin herhangi bir harcama kaydına rastlanmamış olması.

Yargıtay'ın Net Ayrımı: Yatırım Gideri Talep Edilemez, İşletme Gideri Edilir

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi, Bölge Adliye Mahkemesi'nin bu değerlendirmesini "yanlış" bularak kararı yüklenici lehine bozmuştur. Yüksek Mahkeme, "idareye sağlanacak hizmetler" kaleminin niteliğini ikiye ayırarak emsal niteliğinde bir yorum yapmıştır:

  1. Yatırım Giderleri (Sabit Yatırımlar): Bunlar, hizmetin başlaması için yapılan tek seferlik maliyetlerdir (Örn: Ofis kurulumu, araçların satın alınması, şantiye tefrişi, ofis cihazlarının alımı). Yargıtay, bu sabit yatırımların uzayan proje süresi için yeniden talep edilemeyeceğine hükmetmiştir.
  2. İşletme Giderleri: Bunlar, hizmetin fiilen devam etmesi için gereken sürekli ve değişken maliyetlerdir (Örn: Personel maaşları, yemek, ofis sarf malzemeleri, araç yakıtı, sigorta vb.). Yargıtay, sözleşme süresi uzadıkça bu işletme giderlerinin de devam edeceğinin "açık" olduğunu ve yüklenicinin uzayan süreye isabet eden bu giderleri talep etme hakkı bulunduğunu belirtmiştir.

Defter Kaydı Olmaması Talebe Engel Değildir

Yargıtay, kararın en kritik noktalarından birinde, Bölge Adliye Mahkemesi'nin "defterde kayıt yok" gerekçesini de hukuka aykırı bulmuştur.

Yüksek Mahkeme; bu hizmetin idare kusuruyla uzayan süre boyunca fiilen verildiği sabit olduğuna göre, yüklenicinin ticari defterlerinde bu giderlere ilişkin özel bir belge veya bilgi bulunmamasının, bu giderlerin talep edilmesine ve hesaplanmasına engel teşkil etmeyeceğine karar vermiştir. Mahkemenin görevinin, bu fiili hizmetin maliyetini (işletme giderlerini) uzman bilirkişiler (özellikle işletme giderleri konusunda uzman) aracılığıyla tespit ettirmek olduğunu vurgulamıştır.

Analizin Sonucu

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin bu kararı, özellikle birim fiyatlı sözleşmelerde süre uzatımına giden yükleniciler için hayati önem taşımaktadır:

  • İşletme Giderlerinizi Talep Edin: İdare kusurundan kaynaklanan süre uzatımlarında, yükleniciler sadece doğrudan imalat kalemleri için değil, "idareye sağlanan hizmetler" gibi dolaylı maliyet kalemleri için de ek bedel talep edebilirler.
  • Doğru Ayrımı Yapın: Bu tür taleplerde anahtar, "yatırım gideri" ve "işletme gideri" ayrımını doğru yapmaktır. Uzayan süre için sadece maaş, yakıt, sarf malzeme gibi devam eden işletme giderleri talep edilebilir; ofis kurulumu gibi sabit yatırım maliyetleri talep edilemez.
  • Muhasebe Kaydı Şart Değildir: Yargıtay, hizmetin fiilen verildiğinin ispatlanması halinde, muhasebe defterlerinde bu giderlere özel bir kayıt (örneğin İKY 900 masrafı gibi) bulunmamasının talebi engellemeyeceğine hükmetmiştir. Bu, "kayıt yoksa hak yoktur" şeklindeki katı idari yaklaşımları çürüten emsal bir tespittir.
  • Sözleşme Aşaması Kritiktir: Yüklenicilerin, sözleşme aşamasında İKY gibi hizmet kalemlerinin fiyatlandırmasını yaparken, bu bedelin sadece "sözleşme süresi" için olduğunu açıkça belirtmesi veya süre uzatımı halinde nasıl hesaplanacağına dair hüküm koydurması, gelecekteki uyuşmazlıkları önleyecektir.