"Eksik İşe Sıfır Ücret" Şartı: YHGK, Tacirler Arası Sözleşmeyi Neden Ahlaka Aykırı Bulmadı?

Taraflar arasında imzalanan sözleşmeler, "sözleşme serbestisi" ilkesi gereği bağlayıcıdır. Ancak bu serbesti, Borçlar Kanunu'nun "ahlaka ve adaba aykırılık" (BK 20 / TBK 27) hükümleriyle sınırlıdır. Özellikle eser sözleşmelerine eklenen "iş eksik veya ayıplıysa yüklenici hiçbir bedel alamaz" gibi ağır cezai şartların, tacirler arasında dahi geçerli olup olmadığı, hukuki bir tartışma konusudur. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve tazminat sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, imzaladığınız sözleşmelerdeki ağır şartların hukuki sınırlarını ve risklerini analiz etmenizi sağlar. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 15.04.2021 tarihli ve E:2017/15-259, K:2021/486 sayılı kararı, bu tartışmaya Yargıtay'ın en üst merci olarak verdiği cevabı içermektedir.

Kararın İlgili Kısmı

"Tarafların serbest iradeleri ile imzaladıkları sözleşmenin 3/2. maddesinde kararlaştırılan cezai şartın genel ahlâk ve adaba aykırı sayılarak geçersiz olması için, tacir olan borçlunun ekonomik olarak mahvına sebep olacak ve önceki gibi ticari faaliyetini devam ettirmesine imkân tanımayacak derecede ağır ve yüksek olması gerekir. ...sözleşme bedeli 35.400,00TL’nin ... davacı-karşı davalıya ödenmemesi durumunda şirketin ekonomik yönden ağır derecede zor duruma düşmesinden, ticari faaliyetinin tehlikeye girmesinden söz edilemeyeceğinden, sözleşmenin 3/2. maddesinde düzenlenen cezai şartın ahlâk ve adaba aykırı olmayıp, geçersiz kabul edilemeyeceği ve BK’nın 20. maddesine göre batıl sayılamayacağı sonucuna varılmıştır."

Olayın Arka Planı: Geciken Fuar Standı İçin Alacak Talebi

Davacı-yüklenici (BBBBB A.Ş.), davalı-iş sahibi (AAAAA Ltd. Şti.) için altın mücevherat fuarında stant kurma işini üstlenmiştir. Sözleşmenin 3/2. maddesinde "Zamanında teslim edilmeyen ve/veya eksik olarak kurulması durumunda BBBBB Fuarcılık, firmadan bir ödeme talep edemeyeceği gibi, almış olduğu ödemeleri de geri ödemekle yükümlüdür" hükmü yer almıştır.

Yüklenici, işi ayıplı ve geç teslim etmiş, iş sahibi fuarın ilk günü standı açamamıştır. Yüklenici buna rağmen 35.400 TL'lik fatura bedeli için icra takibi başlatmış, iş sahibi ise sözleşmenin 3/2. maddesine dayanarak itiraz etmiştir.

Yerel Mahkeme, Özel Daire ve Direnme Süreci

  1. Yerel Mahkeme: "Sözleşmenin 3/2. maddesi gereği eksik ifa durumunda yüklenici bedel talep edemez" diyerek yüklenicinin (asıl) davasını reddetti.
  2. Yargıtay 15. HD Bozması: Özel Daire, bu kararı bozdu. Bozma gerekçesinde, "yüklenicinin imalat yapmış olmasına rağmen hiçbir bedele hak kazanamayacağı şeklindeki bu düzenlemenin ahlak ve adaba aykırı olup BK’nın 20. maddesine göre batıl" olduğunu belirtti.
  3. Direnme Kararı: Yerel Mahkeme, "Her iki taraf da tacirdir, basiretli davranmak zorundadır. Sözleşme serbestisi vardır. Bu şart BK 20'deki ahlaka aykırılık hallerini içermez" diyerek ilk kararında direndi.

Hukuk Genel Kurulu Analizi: "Ahlaka Aykırılık İçin Ekonomik Mahıv Şarttır"

YHGK, dosyayı incelemiş ve oy çokluğu ile yerel mahkemenin "direnme kararını" (yani davanın reddini) değişik gerekçe ile onamıştır:

  • YHGK, her iki tarafın da tacir olduğunu ve TTK 20/2 uyarınca basiretli davranma yükümlülüğü olduğunu vurguladı.
  • Tacirler, TTK 24. madde uyarınca cezai şartın "fahiş" olduğu iddiasıyla indirim isteyemezler.
  • Tacirler ancak BK 20 (TBK 27) uyarınca şartın "ahlaka aykırı" olduğunu iddia edebilirler.
  • YHGK'ya göre, bir cezai şartın tacirler arasında ahlaka aykırı sayılabilmesi için, "borçlu olan tacirin iktisaden mahvını mucip olacak" ve ticari faaliyetini sürdürmesine imkan tanımayacak derecede ağır olması gerekir.
  • Somut olaydaki 35.400 TL'lik bedelin, anonim şirket olan davacının ekonomik mahvına neden olmayacağı açıktır. Bu nedenle sözleşme hükmü geçerlidir ve yüklenici bu bedeli talep edemez.

Analizin Sonucu

  1. Tacirler Arası Sözleşme Serbestisi Geniştir: YHGK, tacirlerin imzaladıkları sözleşmelerdeki ağır ceza koşullarına karşı korunma alanını, tacir olmayanlara göre çok daha dar tutmaktadır.
  2. Cezai Şartta "Fahişlik" İddiası Tacir İçin Yoktur: Tacirler, "bu ceza çok fahiş" diyerek mahkemeden indirim isteyemez (TTK 24).
  3. Tek Savunma "Ahlaka Aykırılık"tır (BK 20/TBK 27): Tacirin tek savunma yolu, şartın ahlaka aykırı olduğunu iddia etmektir.
  4. Ahlaka Aykırılık = Ekonomik Mahıv: YHGK, tacirler arasındaki bir şartın ahlaka aykırı sayılması için çok yüksek bir eşik belirlemiştir: O şartın uygulanmasının taciri "ekonomik olarak mahvetmesi".
  5. Karşı Oy: Karşı oyda ise, bedelin miktarına bakılmaksızın, "yapılan emeğe bedelsiz el konulması" sonucunu doğuran bu tür hükümlerin "angarya" niteliğinde olduğu ve ahlaka aykırı sayılması gerektiği savunulmuştur.