Alt Yüklenicinin Alacağı: İş Sahibinin Sorumluluğu Nerede Başlar, Nerede Biter?

Eser sözleşmelerinde ana yüklenici-alt yüklenici ilişkisi, "iş sahibi" (mal sahibi) ile birlikte üçlü bir hukuki yapı oluşturur. Alt yüklenicinin, sözleşme yaptığı ana yüklenicinin iflas etmesi veya ödeme yapmaması durumunda, emeğinin geçtiği inşaatın maliki olan "iş sahibine" başvurup başvuramayacağı, sektördeki en kritik hukuki sorunlardan biridir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve alacak sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, alacaklarınızı doğru tarafa yöneltmenizi ve husumet hatalarından kaynaklı hak kayıplarını önlemenizi sağlar. Yargıtay 6. Hukuk Dairesi’nin 31.01.2023 tarihli ve E:2022/316, K:2023/338 sayılı kararı, bu üçlü ilişkide "taraf sıfatı" (husumet) ilkesini net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"2.1.Sözleşmelerin nispiliği ilkesi gereğince sözleşme, kural olarak o sözleşmede taraf olanları bağlar. ... 2.5.Yukarıda yer verilen açıklamalar karşısında somut olay ele alındığında; ... davacı şirket ile davalı iş sahibi BBBBB A.Ş. arasında arasında sözleşme ilişkisi yahut başkaca bir borç ilişkisi bulunmadığı, işbu davada husumet yöneltilen iş sahibi şirketin, davacı şirket ve dava dışı yüklenici AAAAA A.Ş. arasında akdedilen sözleşmeye taraf olmadığı hususu ihtilafsız olduğu... davacı tarafından davalı iş sahibi aleyhine ikame olunan davanın reddine karar verilmesi yerinde olup, davacı vekilinin temyiz talebinin reddi gerekmiştir."

Olayın Arka Planı: Alt Yüklenici Alacağını İş Sahibinden Talep Etti

Davalı iş sahibi (BBBBB A.Ş.), fabrika binası inşaatı işini ana yüklenici olarak dava dışı AAAAA A.Ş.'ye vermiştir. Ana yüklenici AAAAA A.Ş. ise, işin mekanik tesisat kısımları için davacı müflis CCCCC Ltd. Şti. (alt yüklenici) ile 5.8 Milyon TL bedelli bir sözleşme imzalamıştır.

Davacı alt yüklenici, işi tamamlamasına rağmen ana yüklenici AAAAA A.Ş.'den hiçbir ödeme alamamıştır. Ana yüklenici iflas edince, alt yüklenici CCCCC, alacağını tahsil etmek için doğrudan iş sahibi BBBBB A.Ş.'ye dava açmıştır. Davada hem alacağın tahsili hem de iş sahibinin arsası üzerine "yapı alacaklısı ipoteği" (inşaatçı ipoteği - TMK 893/3) tescili talep edilmiştir.

Yerel Mahkeme ve İstinaf: "Pasif Husumet Yokluğu"

Gebze Asliye Ticaret Mahkemesi, davacı alt yüklenici ile davalı iş sahibi arasında hiçbir sözleşmesel ilişki bulunmadığını, davacının kendi akidi olan ana yükleniciye dava açması gerektiğini belirterek, davayı "pasif husumet yokluğu" (davanın yanlış kişiye açılması) nedeniyle esastan reddetmiştir. Sakarya Bölge Adliye Mahkemesi de bu kararı onamıştır.

Yargıtay Analizi: "Sözleşmenin Nispiliği İlkesi" Vurgusu

Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, davacının temyizini reddederek mahkemelerin verdiği ret kararını ONAMIŞTIR. Yargıtay'ın gerekçesi, hukukun temel bir ilkesine dayanmaktadır:

  1. Sözleşmenin Nispiliği (Göreceliliği): Sözleşmeler, kural olarak sadece o sözleşmeyi imzalayan tarafları bağlar.
  2. Taraf Sıfatı (Husumet): Davacı alt yüklenicinin (CCCCC) sözleşme yaptığı kişi, dava dışı ana yüklenici AAAAA'dır. Davalı iş sahibi (BBBBB), bu sözleşmenin tarafı değildir.
  3. Sonuç: Davacı, sözleşmeden doğan alacağını ancak sözleşme yaptığı ana yüklenici AAAAA'dan talep edebilir. Tarafı olmadığı bir sözleşmeye dayanarak iş sahibi BBBBB'ye dava açamaz. Bu nedenle davalı iş sahibinin davada "pasif husumet ehliyeti" yoktur ve davanın reddi doğrudur.

Analizin Sonucu

  1. Alt Yüklenicinin Alacağı Ana Yüklenicidendir: Alt yüklenici, kural olarak, sadece sözleşme yaptığı ana yükleniciye karşı alacak davası açabilir.
  2. İş Sahibine Karşı Husumet: Arada doğrudan bir sözleşme, alacağın temliki, borca katılma veya iş sahibinin "ödemeyi ben yapacağım" yönünde bir taahhüdü yoksa, iş sahibine (mal sahibine) karşı dava "pasif husumet yokluğu" nedeniyle reddedilir.
  3. Vekaletsiz İş Görme / Sebepsiz Zenginleşme Uygulanmaz: Mahkemeler, ortada alt yüklenicinin ana yükleniciyle yaptığı geçerli bir sözleşme varken, iş sahibine karşı vekaletsiz iş görme veya sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanılmasına da izin vermemektedir.
  4. İnşaatçı İpoteği (TMK 893/3): Bu hak, ana yükleniciye veya (belirli şartlarda) doğrudan iş sahibiyle anlaşan alt yüklenicilere tanınır. Ana yüklenici ile sözleşme yapan alt yüklenicinin, iş sahibinden bu ipoteği talep etmesi bu karara göre mümkün görülmemiştir.