Palplanş Çakılamayan Sert Zemin Yüklenicinin Riski midir? Sayıştay'dan "Ön Delgi" İçin Emsal YBF Kararı

Yapım işlerinde zemin koşulları, en büyük risk faktörlerinden biridir. Sözleşmede "her cins zeminde" imalat yapılacağı belirtilse dahi, idarenin sağladığı geoteknik raporlarda belirtilmeyen ve imalatı teknik olarak imkansız kılan zemin koşullarıyla karşılaşılması, "öngörülemeyen fiziksel koşul" tartışmasını başlatır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, sözleşmesel risklerin ve zemin koşullarından doğan YBF taleplerinin doğru yönetilmesini sağlar. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 02.11.2022 tarihli ve 52414 sayılı Karar Düzeltme Kararı, bu konudaki klasik "zemin riski yüklenicindir" anlayışını değiştiren bir emsaldir.

Olayın Arka Planı: Sert Zemin Engeli: Palplanş Çakılamayınca "Ön Delgi" Gündeme Geldi

Bir atıksu kolektör hattı işinde, derin kazılarda kullanılmak üzere A3.4.2.011 poz nolu "palplanş imalatı yapılması" iş kalemi sözleşmede yer almaktadır. Ancak yüklenici, 4,4 km'lik bir kesimde zeminin "neojen kil" (sertleşmiş kaya) niteliğinde olması nedeniyle vibro çakıcı ile palplanş çakmanın teknik olarak imkansız olduğunu idareye bildirmiştir.

Yüklenici, bu durumu sözleşmenin "Öngörülmeyen Fiziksel Koşullar" (Md. 4.12) maddesine dayandırarak, palplanş yerine çok daha pahalı olan fore kazık veya jet grout gibi alternatif iksa yöntemleri talep etmiştir.

İdare, kamu yararını gözeterek bu pahalı yöntemleri reddetmiş, ancak palplanşın çakılabilmesi için "Y.B.F.13 - Ön Delgi Yapılması" (boş foraj) adıyla yeni bir imalat kalemi oluşturmuş ve bu imalat için yükleniciye ek ödeme yapmıştır.

İlk Tespit: "Zemin Riski Yüklenicinindir, Ön Delgi İçin Ek Para Ödenemez"

Sayıştay Dairesi ve Temyiz Kurulu'nun ilk kararı, bu ek ödemeyi kamu zararı saymıştır. Gerekçe olarak sözleşmenin genel hükümlerindeki "Yüklenicinin zemin hakkında her türlü bilgiye sahip olduğu kabul edilecek" ve "karşılaşılacak olumsuz durumlar için herhangi bir ilave ödeme yapılmayacaktır" maddeleri gösterilmiştir. Bu görüşe göre sert zemin "öngörülemeyen koşul" değil, yüklenicinin üstlenmesi gereken bir risktir. "Ön delgi", palplanş imalatının bir yardımcı imalatıdır ve A3.4.2.011 pozu fiyatına dahildir.

Karar Düzeltme: Ön Delgi Ayrı Bir İmalattır, Bedeli Ödenir

Sorumlular, kararın düzeltilmesi talebiyle Temyiz Kurulu'na yeniden başvurmuştur. Savunmalarında, ... Üniversitesi'nden aldıkları teknik raporları sunmuşlardır. Bu raporlar, karşılaşılan zeminin geoteknik raporda belirtilmeyen "nevi şahsına münhasır" bir yapıda olduğunu ve standart bir sondajla öngörülmesinin mümkün olmadığını teyit etmiştir.

Sayıştay Temyiz Kurulu'nun çoğunluk görüşü, bu yeni deliller ve savunmalar ışığında önceki kararını değiştirerek tazmin hükmünü BOZMUŞTUR. Kurul'un vardığı yeni sonuçlar şöyledir:

  1. "Ön Delgi" Yardımcı İmalat Değildir: Üniversite raporu, ön delgi (foraj) imalatının, palplanş çakma imalatından "ayrı bir imalat olduğunu ve palplanş imalatı kapsamında değerlendirilemeyeceğini" teknik olarak ortaya koymuştur.
  2. Öngörülemeyen Fiziksel Koşul (Md. 4.12) Geçerlidir: İhale dokümanındaki geoteknik raporun yetersiz kaldığı ve karşılaşılan neojen kil yapısının yüklenici tarafından makul olarak öngörülemez bir fiziksel koşul olduğu kabul edilmiştir.
  3. Kamu Yararı Gözetilmiştir: İdare, yüklenicinin talep ettiği pahalı fore kazık yöntemi yerine, daha ekonomik olan "ön delgi + palplanş" yöntemini (Bakanlık pozundan %47 kırım yaparak) uygulamakla kamu yararını gözetmiştir.

Bu gerekçelerle, sözleşmenin 4.12. maddesi uyarınca ayrı bir imalat olan "ön delgi" için yeni birim fiyat yapılması kamu zararı değildir.

Azınlık Görüşü: "Sözleşme Hükmü Teknik Rapordan Üstündür"

Karara katılmayan azınlık üyeleri, ilk kararda ısrar etmiştir. Bu görüşe göre, sözleşmedeki "Yüklenici zemin hakkında her türlü bilgiye sahiptir ve olumsuz koşullar için ek ödeme alamaz" hükmü, üniversite raporundan veya teknik yorumlardan daha bağlayıcıdır. Zemin riski tümüyle yükleniciye aittir ve ek ödeme kamu zararıdır.

Analizin Sonucu

  • Bu karar, zemin koşullarına ilişkin sözleşme hükümlerinin mutlak olmadığını, "öngörülemeyen fiziksel koşullar" (genellikle FIDIC Sözleşmelerinden uyarlanan Md. 4.12) maddesinin doğru gerekçelendirildiğinde uygulanabileceğini gösteren emsal bir karardır.
  • İdareler için: Öngörülemeyen bir zemin koşuluyla karşılaşıldığında, durumu teknik raporlarla (özellikle üniversite raporları) belgelemek ve yüklenicinin pahalı talepleri yerine kamu yararına daha uygun alternatif çözümler (YBF ile) geliştirmek, Sayıştay denetimlerinde idarenin elini güçlendirmektedir.
  • Yükleniciler için: Sözleşmede "zemin riski sizindir" yazsa bile, eğer geoteknik raporda belirtilmeyen ve teknik olarak öngörülemeyecek (sondajla anlaşılamayacak) bir zemin yapısıyla karşılaşılırsa, Sözleşme Md. 4.12'ye dayanarak ve teknik raporlarla desteklenerek ek imalat bedeli (YBF) veya süre uzatımı talep etme hakkı bulunmaktadır.