Belediyenin "Menhol" Ücreti Fahiş mi? Danıştay'dan "Ölçülülük" ve "Hatalı Emsal" Uyarısı

Belediyelerin, kendi sorumluluk alanlarındaki yolları, caddeleri ve kamuya açık alanları kullanan telekomünikasyon şirketlerinden (internet servis sağlayıcıları, mobil operatörler vb.) talep ettikleri "geçiş hakkı" veya "yer kullanım" bedelleri, uzun süredir idareler ve işletmeciler arasında hukuki bir anlaşmazlık konusudur. Belediyelerin bu ücretleri belirleme yetkisi ve bu ücretlerin "ölçülü" olup olmadığı, yargı kararlarının odak noktasını oluşturmaktadır. Bu tür karmaşık idari tahakkuk ve tarife sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, hukuki zemini doğru analiz etmenizi sağlar. Danıştay 13. Dairesi'nin 17/03/2025 tarihli E:2025/210, K:2025/1230 sayılı kararı, bu denetimin nasıl yapılması gerektiğini ve hangi hatalı emsallerin kararları bozduğunu net bir şekilde ortaya koymaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"...davalı idarece belirlenen yer kullanım bedelinin ölçülü olup olmadığı hususunda bir değerlendirme yapılması gerekirken, uyuşmazlık konusunun yanlış nitelendirildiği, 'Elektronik Haberleşme İstasyonlarına Yer Seçim Belgesinin Verilmesi ve Ücretlerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik'te... baz istasyonları ve radyolink istayonlarına yer seçim belgesi verilmesine yönelik belirlenen ücret esas alınarak değerlendirme yapıldığı anlaşılmaktadır."

Olayın Arka Planı: Belediyenin Telekom Firmasına Yüksek Tutarlı "Menhol" Tahakkuku

Bir ilçe belediyesi, Sayıştay denetim raporlarındaki bulgular üzerine, telekomünikasyon altyapılarından geçiş hakkı bedeli alınması yönünde bir belediye meclisi kararı alarak yeni bir "tarife" kabul etmiştir. Bu tarifeye dayanarak, davacı telekomünikasyon şirketine 2022 yılı için "yeraltı montajlı kabinet, saha dolabı (menhol) yer kullanım bedeli" adı altında 2.295.759,45-TL tutarında bir tahakkuk fişi düzenlemiştir.

Davacı şirket, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın yetkisinde olan bir konuda belediyenin tarife çıkarma yetkisini aştığını, "menhol"lerin zaten "geçiş hakkı" kapsamında olduğunu ve belirlenen bedelin fahiş ve ölçüsüz olduğunu iddia ederek işlemin iptali için dava açmıştır.

Mahkemeler "Hatalı Emsal" ile Davayı Reddetti

İlk Derece Mahkemesi ve istinaf talebini inceleyen Bölge İdare Mahkemesi, davayı reddetmiştir. Mahkemeler, belediyenin kendi sorumluluk alanında "geçiş hakkı sağlayıcısı (GHS)" olduğunu ve ücret alma yetkisinin bulunduğunu belirtmiştir.

Ancak mahkemeler, ücretin "ölçülü" olup olmadığını denetlerken kritik bir hata yapmıştır: Belediyenin menhol (yeraltı saha dolabı) için istediği 8.598,35 TL'lik (adet başı) bedeli, "Elektronik Haberleşme İstasyonlarına Yer Seçim Belgesinin Verilmesi ve Ücretlerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik" kapsamında belirlenen baz istasyonu ücretleri (2.400,00 TL'den güncellenen) ile kıyaslamıştır. Bu kıyasa göre bedelin fahiş olmadığına kanaat getirmiştir.

Danıştay: "Baz İstasyonu" ile "Menhol" Aynı Şey Değil, İnceleme Eksik

Danıştay, bu kararı "eksik inceleme" ve "hatalı değerlendirme" gerekçeleriyle bozmuştur. Yüksek Mahkeme'nin analizine göre:

  1. Ayrı Hukuki Rejimler: Mahkemenin emsal aldığı "Yer Seçim Belgesi Yönetmeliği", baz istasyonları ve radyolink istasyonları gibi yer üstü tesisleri için geçerlidir. Oysa dava konusu "menhol"ler (yeraltı kabinetleri), "Sabit ve Mobil Haberleşme Altyapısı... Gerecin Taşınmazlardan Geçirilmesine İlişkin Yönetmelik" kapsamındadır. Bu iki hukuki rejim tamamen farklıdır.
  2. Ölçülülük Denetimi Yanlış Yapıldı: Geçiş hakkı yönetmeliği, "temel geçiş hakkı ücreti" için bir üst sınır belirlemiş, ancak "yer kullanım bedeli" gibi "tali nitelikteki" diğer ücretleri tarafların iradesine bırakmıştır. Ancak Danıştay, bu serbestinin "ölçülü olma" ve "orantısız maliyetlere sebep olmama" ile sınırlandığını vurgulamıştır.
  3. Doğru Denetim Yöntemi: Mahkeme, belediyenin belirlediği menhol bedelinin ölçülü olup olmadığını denetlemek için "baz istasyonu" ücretlerini değil, "diğer kamu kurum ve kuruluşlarının saha dolabı yer kullanım bedeline ilişkin düzenlemeleri" ile karşılaştırma yaparak bir karar vermeliydi.

Danıştay, uyuşmazlık konusunun yanlış nitelendirildiği ve hatalı bir yönetmeliğin emsal alındığı gerekçesiyle, eksik incelemeye dayalı mahkeme kararını bozmuştur.

Analizin Sonucu

  1. Yetki ve Sınır: Belediyeler, 5809 sayılı Kanun kapsamında "geçiş hakkı sağlayıcısı" olarak kendi mülkleri (yol, kaldırım vb.) için "geçiş hakkı ücreti" veya "yer kullanım bedeli" talep edebilirler.
  2. Farklı Altyapı, Farklı Rejim: Telekomünikasyon altyapısında "baz istasyonu" ile "yeraltı menholü/kablo kanalı" farklı hukuki düzenlemelere (yönetmeliklere) tabidir. Birinin ücreti, diğerine emsal teşkil edemez.
  3. Ölçülülük Denetimi Şarttır: İdarelerin, "geçiş hakkı" kapsamında belirledikleri "tali" ücretler (yer kullanım bedeli, keşif bedeli vb.) sınırsız değildir. Bu bedellerin, işletmecilere "orantısız maliyetler" yüklememesi ve "ölçülülük" ilkesine uygun olması gerekir.

Doğru Emsal: Mahkemelerin, bir ücretin "fahiş" veya "ölçüsüz" olup olmadığını denetlerken, mutlaka dava konusu altyapı türüne (örn: menhol) ilişkin diğer benzer kamu kurumu (belediyeler, karayolları vb.) uygulamalarını emsal alması gerekir.