21/b Pazarlık İhalesine İtirazda "Dava Ehliyeti" Şartı: Yeterliği Olmayan Dava Açamaz!

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 21/b maddesi uyarınca yapılan pazarlık usulü ihaleler, davet edilmeyen firmalar için her zaman bir hukuki tartışma konusu olmuştur. "Pazarlık şartları oluşmadı, ihale açık yapılmalıydı" iddiasıyla açılan iptal davaları, idari yargının en sık karşılaştığı konulardandır. Ancak böyle bir davayı kimin açabileceği, yani "dava açma ehliyeti"nin sınırları, ihalenin kendisinden daha karmaşık olabilmektedir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, olası hak kayıplarını engelleyecektir. Danıştay 13. Dairesi'nin 24/02/2025 tarihli E:2025/140, K:2025/896 sayılı kararı, bu ehliyetin sınırlarını netleştiren "yerleşik içtihat" vurgusuyla dikkat çekmektedir.

Kararın İlgili Kısmı

"Dairemizin yerleşik içtihadı olduğu üzere, pazarlık usulüyle yapılan ihalelere karşı, ihalede 4734 sayılı Kanun'da aranan şartların bulunmadığından bahisle pazarlık usulüyle yapılamayacağı iddiasıyla açılan davalarda, dava konusu ihalenin 4734 sayılı Kanun'un 19. maddesi uyanınca açık ihale usulüyle yapılması halinde de mevzuat uyarınca ihaleye katılım şartlarını taşımayan kişilerin, dava konusu ihaleyle aralarında meşru, kişisel ve güncel bir menfaat alakası bulunmadığı kabul edilmektedir."

Olayın Arka Planı: 21/b İhalesine Davet Edilmeyen Firma İptal Davası Açtı

Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ), K.K.T.C.'de yer alan büyük ölçekli ve stratejik bir yapım işini, 4734 sayılı Kanun'un 21/b maddesi (doğal afet, ivedilik, özellik arz eden işler vb.) kapsamında pazarlık usulü ile ihale etmiştir.

Bu ihaleye davet edilmeyen bir inşaat şirketi, 21/b şartlarının oluşmadığı, ihalenin rekabete açık şekilde yapılması gerektiği iddialarıyla ihalenin iptali için doğrudan İdare Mahkemesi'nde dava açmıştır. İdare Mahkemesi, işin esasına girerek 21/b şartlarının (işin ivediliği, projenin özelliği, maliyet artışları vb.) oluştuğuna kanaat getirerek davayı reddetmiştir.

İdarelerin Savunması: "Açık İhale Yapsaydık da Katılamazdın"

Davalı idare (TOKİ) ve ihaleyi kazanan müdahil firma, davacı şirketin 21/b şartlarını tartışmaya dahi yetkisinin olmadığını, zira davacının "dava açma ehliyeti"nin bulunmadığını savunmuştur. Savunmanın temel dayanağı şuydu:

Dava konusu ihalenin yaklaşık maliyeti 2.1 Milyar TL'dir. Bu tutar, o yıl için belirlenen 418 Milyon TL'lik "eşik değerin" çok üzerindedir. Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'ne göre, yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısını aşan ihalelerde, isteklilerin bilanço yeterlik kriterlerini (cari oran, öz kaynak oranı, kısa vadeli borç oranı) sağlaması "zorunludur".

İdareler, davacı firmanın bu bilanço kriterlerini sağlamadığını, hatta vergi levhasının "matrahsız" olduğunu iddia etmiştir. Dolayısıyla, bu ihale pazarlıkla değil de açık ihale usulüyle yapılmış olsaydı bile, davacı firma mali yeterliği sağlayamayacağı için ihaleye katılamayacaktı. Bu nedenle, davacının bu ihale ile "meşru, kişisel ve güncel bir menfaat alakası" bulunmamaktadır.

Danıştay'ın Değerlendirmesi: Dava Ehliyeti İçin Potansiyel Yeterlik Şarttır

Danıştay, İdare Mahkemesi'nin işin esasına girerek verdiği "davanın reddi" kararını "sonuç itibarıyla" doğru bulmuş, ancak kararı "gerekçesini değiştirerek" onamıştır.

Danıştay, davanın esastan değil, ehliyet yönünden reddedilmesi gerektiğini belirtmiştir. Yüksek Mahkeme, yerleşik içtihadına atıf yaparak, 21/b pazarlık usulünün hukuka aykırılığını iddia eden bir davacının, öncelikle o ihaleye "açık usulde" yapılsaydı katılabileceğini, yani gerekli asgari yeterlik şartlarını (somut olayda bilanço kriterleri) taşıdığını ispatlaması gerektiğini vurgulamıştır.

Davacı şirket, mahkemenin ara kararına rağmen bu bilanço şartlarını sağladığını kanıtlayamamıştır. Bu durumu tespit eden Danıştay, "ihale ile meşru, kişisel ve güncel bir menfaatini ihlal ettiğini ortaya koyamayan" davacının dava açma ehliyetinin bulunmadığına hükmetmiştir.

Analizin Sonucu

  1. 21/b İtirazında Öncelikli Şart: Bir firmanın, 21/b pazarlık ihalesinin "açık yapılması gerektiği" iddiasıyla iptal davası açabilmesi için, o ihaleye açık yapılsaydı dahi katılabilecek yeterliğe (mali, teknik, iş deneyim) sahip olduğunu ispatlaması gerekir.
  2. Menfaat İhlali Somut Olmalı: Yeterlik kriterlerini (özellikle eşik değer üzerindeki işlerde bilanço oranlarını) sağlayamayan bir firmanın, o ihalenin usulüne itiraz etmekte hukuken korunmaya değer bir menfaati bulunmadığı kabul edilmektedir.
  3. İdareler İçin Savunma Stratejisi: İdareler, 21/b ihalelerine karşı açılan iptal davalarında, öncelikle esasa cevap vermeden önce davacının "ehliyet" yönünden (özellikle yaklaşık maliyete göre bilanço ve iş deneyim yeterliği) davayı açıp açamayacağını sorgulamalıdır.
  4. Firmalar İçin Dava Stratejisi: 21/b ihalesine dava açmayı planlayan firmalar, dava dilekçelerinde sadece 21/b şartlarının oluşmadığını değil, aynı zamanda kendi firmalarının o ihaleye katılmaya (açık yapılsaydı) haiz olduğunu gösteren yeterlik bilgilerini de sunmaya hazır olmalıdır.