Giriş

Uzun süreli yapım işleri sözleşmelerinde, yüklenicinin finansal olarak işe devam edebilmesi için, yaptığı iş kısımları karşılığında periyodik olarak ödeme alması esastır. Bu ödemeler, "geçici hakediş" veya "ara hakediş" olarak adlandırılan belgelerle yapılır. Ancak, bu ara hakedişlerin düzenlenmesi ve ödenmesi, yapılan imalatların bedelinin kesin olarak kabul edildiği anlamına gelmez. Uygulamada, idarelerin kesin hesap aşamasında, daha önceki ara hakedişlerde yapılan hatalı ödemeleri veya fazla hesaplamaları düzeltmek istemesi, yüklenicilerin ise ara hakedişlerin "kazanılmış hak" olduğu iddiasıyla bu düzeltmelere itiraz etmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Bu makalede, Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin E: 2016/4150, K: 2017/355 sayılı kararında da vurgulanan yerleşik içtihat ışığında, ara hakedişlerin hukuki niteliği, "avans" mahiyeti ve neden kazanılmış hak oluşturmadığı hususları, Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) hükümleriyle birlikte incelenecektir.

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

Konunun temelini oluşturan mevzuat, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve bu kanuna dayanılarak hazırlanan Yapım İşleri Genel Şartnamesi'dir.

  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 39 (Geçici Hakediş Raporları): Bu madde, ara hakedişlerin nasıl düzenleneceğini, tarafların itiraz haklarını ve usulünü ayrıntılı olarak düzenler. Hakediş raporları, yapılan işlerin ve ihzaratın (şantiyeye getirilen malzeme) miktarının tespitiyle oluşturulur ve yüklenicinin alacağına esas teşkil eder. Yüklenicinin hakedişe itirazı varsa, bunu en geç kesin kabul aşamasına kadar idareye sunması gerekmektedir. Önceleri dilekçeye atıf ve bu dilekçenin de hakedişte gösterilmesine atıf varken, son düzenlemede kesin kabul aşamasına kadar idareye itiraz edilmesi üzerinedir.
  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 40 ve 41 (Kesin Hakediş Raporu ve Hesap Kesilmesi): Bu maddeler, işin tamamlanıp geçici kabulü yapıldıktan sonra kesin metraj ve hesapların yapılarak "kesin hakediş raporu"nun düzenlenmesini öngörür. Madde 41'de açıkça, kesin hakediş raporunun düzenlenmesinde "geçici hakediş raporlarındaki rakamlara itibar edilmez ve kesin metraj ve hesaplar sonucunda bulunan miktarlar esas alınır" hükmü yer almaktadır.
Kararın İncelenmesi (Yargıtay 15. HD 2017/355 Sayılı Karar)

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi, bu ve benzeri birçok kararında, ara hakedişlerin hukuki niteliğine ilişkin yerleşik içtihadını net bir şekilde ortaya koymaktadır. 2017/355 sayılı kararda da ifade edildiği gibi, Daire'nin temel yaklaşımı şudur:

"Dairemizin yerleşik içtihatları gereği ara hakedişlerde yapılan ödemeler avans niteliğinde olup, taraflar açısından kazanılmış hak oluşturmaz. Kesin hesap çıkarılırken ara hakedişlerle bağlı olunmaksızın yüklenicinin hak ettiği iş bedelinden gereken kesintilerin yapılması mümkündür."

Bu ilkenin gerekçeleri şunlardır:

  1. Avans Niteliği: Ara hakedişler, işin devamı sırasında yüklenicinin finansman ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan geçici ödemelerdir. Bunlar, nihai alacağın kesinleşmiş bir parçası değil, o alacağa mahsuben yapılan bir "avans" niteliğindedir. Nihai ve kesin alacak, ancak işin tamamlanmasından sonra, tüm imalatların kesin metrajları çıkarılarak düzenlenen kesin hakediş raporu ile belirlenir.
  2. Kazanılmış Hak Oluşturmaması: Bir hakkın "kazanılmış hak" sayılabilmesi için kesin ve ihtilafsız hale gelmesi gerekir. Ara hakedişler ise, adından da anlaşılacağı üzere "geçici" niteliktedir. YİGŞ'nin 41. maddesi, kesin hesap yapılırken ara hakedişlerdeki rakamlara itibar edilmeyeceğini açıkça hükme bağlayarak, bu belgelerin kesinlik taşımadığını ve dolayısıyla kazanılmış hak doğurmayacağını belirtmiştir.
  3. Düzeltme ve Mahsup İmkanı: Ara hakedişlerin geçici niteliği, hem idareye hem de yükleniciye kesin hesap aşamasında düzeltme talep etme hakkı tanır. İdare, ara hakedişlerde bir fazla ödeme veya hatalı bir hesaplama tespit ederse, bunu kesin hakedişte mahsup edebilir. Aynı şekilde, yüklenici de bir eksik ödeme veya hata tespit ederse, kesin hesapta bunun düzeltilmesini isteyebilir. Bu ilke, sözleşmenin her iki tarafı için de geçerlidir.
Sonuç

Yargıtay'ın istikrar kazanmış içtihatları ve YİGŞ'nin açık hükümleri doğrultusunda, yapım işleri sözleşmelerinde ara hakedişlerle yapılan ödemelerin hukuki niteliği ve sonuçları hakkında aşağıdaki tespitler yapılabilir:

  1. Ara hakedişler, yüklenicinin nihai alacağına mahsuben yapılan avans niteliğinde geçici ödemelerdir.
  2. Bu ödemeler, ne idare ne de yüklenici açısından kazanılmış hak teşkil etmez.
  3. İşin sonunda yapılacak olan kesin hesap ve kesin hakediş süreci, ara hakedişlerden bağımsızdır. Kesin hesap yapılırken, yapılan tüm imalatlar yeniden ölçülür ve değerlendirilir.
  4. Kesin hesap aşamasında, daha önceki ara hakedişlerde yapıldığı tespit edilen her türlü hata, eksiklik veya fazlalık düzeltilebilir. İdare tarafından yapılan fazla ödemeler, yüklenicinin nihai alacağından mahsup edilebilir veya geri istenebilir.

Bu ilke, kamu kaynaklarının korunması ve sözleşme bedelinin, fiilen yapılan işin gerçek karşılığı kadar ödenmesini sağlama amacı taşır. Yükleniciler, ara hakedişlerle aldıkları ödemelerin geçici olduğunu ve kesin hesapta değişebileceğini bilerek hareket etmeli, idareler ise kesin hesap sürecini titizlikle yürüterek kamu menfaatini korumalıdır.