Alt Yüklenici (Taşeron); uzmanlık, özel tecrübe ve özel deneyim gerektirmesi sebebiyle işin bir kısmının başka bir kişiye devredilmesi veya yaptırılması işine alt yükleniciye devir, bu işi yapan kişiye de alt yüklenici veya taşeron adı verilmektedir.

Kamu ihale sözleşmelerinin doğası gereği, yüklenicinin taahhüt ettiği işin tamamını kendi kaynaklarıyla yerine getirmesi her zaman mümkün olmayabilir. Bu gibi durumlarda, işin belirli kısımlarını uzmanlığı olan başka firmalara yaptırmak amacıyla alt yüklenicilik kurumuna başvurulur. Alt yüklenicilik, projenin zamanında ve eksiksiz tamamlanması için önemli bir araç olsa da, kamu ihale mevzuatı bu konuyu kamu yararını korumak adına belirli koşullara bağlamıştır. Sözleşme hükümlerine aykırı bir alt yüklenici çalıştırma durumu, sözleşmenin feshine kadar gidebilecek ciddi sonuçlar doğurabilir.

Alt Yüklenicilikte Aranılan Şartlar ve Sınırlamalar

Alt yüklenici çalıştırma, mutlak bir hak olmayıp, belirli şartların bir arada bulunmasıyla mümkündür. Bu şartlar, idarenin izni, işin niteliği ve alt yüklenicinin kendisiyle ilgili koşulları kapsar.

İdarenin Onayı ve Sözleşme Hükümleri

Alt yüklenici çalıştırılması, idarenin yazılı onayına bağlıdır. İhale dokümanında alt yüklenici çalıştırılmasına izin verildiği belirtilse bile, yüklenici, alt yüklenicilerin listesini ve yapacakları iş bölümlerini sözleşme imzalanmadan önce idarenin onayına sunmak zorundadır. Bu onay olmadan hiçbir alt yüklenici iş yerinde çalışmaya başlayamaz. İdare, bu listeyi on beş gün içinde inceleyerek onaylayıp onaylamadığını yükleniciye bildirmelidir.

İşin Miktar ve Nitelik Sınırlamaları

Mevzuat, alt yükleniciye yaptırılacak işlerin miktarını kısıtlamıştır. İşin tamamı alt yüklenicilere yaptırılamaz. İhale dokümanında farklı bir oran belirlenmediği sürece, tek bir alt yükleniciye verilecek işin toplam bedeli sözleşme bedelinin yüzde 30'unu; tüm alt yüklenicilere yaptırılacak işlerin toplam bedeli ise sözleşme bedelinin yüzde 50'sini geçemez. Bu sınırlamalar, asıl işin kontrolünün ve sorumluluğunun yüklenicide kalmasını garanti altına almayı amaçlar.

Alt Yüklenici Olacak Kişilerdeki Şartlar

Alt yüklenicinin kendisi de belirli şartları taşımak zorundadır. İhaleye katılamayacak veya ihalelerden yasaklı olan gerçek ve tüzel kişiler alt yüklenici olamazlar. Ayrıca, asıl yüklenicinin ortak girişim olması halinde, ortaklığı oluşturan gerçek ve tüzel kişilerin alt yüklenici olarak çalıştırılması mümkün değildir.

Uygulama Sorunları ve Yüklenicinin Sorumlulukları

Alt yüklenicilik, beraberinde çeşitli hukuki ve pratik sorunları da getirebilmektedir.

Sorumluluğun Devredilemezliği

Alt yüklenicilerin yaptığı tüm işlerden idareye karşı asıl yüklenici sorumludur. İdarenin alt yüklenicileri onaylaması, bu sorumluluğu hiçbir şekilde ortadan kaldırmaz veya değiştirmez. Bu, bir projede meydana gelen her türlü eksik, hatalı veya kusurlu işten dolayı idarenin muhatabının daima asıl yüklenici olacağı anlamına gelir. Hatta, yapım işlerinde yüklenici ve alt yükleniciler, yapının fen ve sanat kurallarına uygun yapılmamasından doğan zarar ve ziyandan, kesin kabulden sonra dahi on beş yıl süreyle müteselsilen sorumlu olurlar.

Alt Yüklenici ile Hizmet Sözleşmesi Arasındaki Fark

Uygulamada, alt yüklenicilik kavramı ile hizmet alımlarında araç sahipleri gibi hizmet sunucularının durumu karıştırılabilmektedir. Örneğin, personel taşıma hizmetlerinde, yüklenicinin kendi malı olmayan araçları çalıştırması durumunda, araç sahipleriyle yüklenici arasında yazılı bir sözleşme yapılması ve bu sözleşmenin idareye sunulması zorunludur. Ancak bu durum, aracı çalıştıran kişiyi doğrudan alt yüklenici yapmaz. Alt yüklenicilik, işin nitelik itibarıyla bir kısmının yüklenici adına üstlenilmesini gerektirir.

İzinsiz Alt Yüklenici Çalıştırma ve Yaptırımları

İhale dokümanında alt yüklenici çalıştırılmasına izin verilmediği halde, yüklenicinin bu yasağa uymaması, sözleşme hükümlerine aykırı bir davranış olarak kabul edilir. Bu durumda, idarenin sözleşmeyi feshetme veya ceza uygulama gibi yaptırımları devreye girer. Ceza düzenlemesi bulunmayan durumlarda dahi, alt yüklenici çalıştırma, sözleşmenin feshi için geçerli bir sebep olarak değerlendirilebilir.

Alt Yüklenicilik Sınırlarının Aşılması

Sözleşme bedelinin üzerinde iş yaptırılması veya alt yüklenicilere verilen işin oranının yasal sınırları aşması durumunda, bu durum mevzuata aykırı kabul edilir. Özellikle yapım işlerinde, işin bütününün karakteristiğini yansıtan kısımları bir bütün halinde alt yükleniciye yaptırılamaz.

Sonuç

Alt yüklenicilik müessesesi, kamu ihale mevzuatında şeffaflık, rekabet ve uzmanlaşma ilkelerini destekleyen önemli bir düzenlemedir. Asıl yüklenicinin işin tamamından sorumlu olması ve alt yüklenicinin de belirli yeterlik şartlarını taşıması, kamu kaynaklarının etkin kullanımını ve işin kalitesini güvence altına alır. Bu süreçte hem idarelerin hem de yüklenicilerin, yasal düzenlemeleri ve yargı kararlarını doğru bir şekilde yorumlayarak hareket etmesi, olası hukuki ve mali riskleri en aza indirecektir.