Giriş

Kamu yapım işleri sözleşmeleri, genellikle uzun soluklu taahhütler içerir. Bu projelerin finansman yönetimi, işin planlanan takvim ve maliyetler dâhilinde tamamlanması için hayati öneme sahiptir. Ödenek uygulaması, bir projenin maliyetinin belirli takvim yılları veya işin ilerleme aşamaları itibarıyla nasıl karşılanacağını belirlerken; fiyat farkı, sözleşme süresince meydana gelen ekonomik dalgalanmaların işin maliyetine yansıtılmasını sağlayan bir mekanizmadır. Bu iki kavram, yapım işlerinin finansal yönetiminde birbiriyle sıkı bir ilişki içindedir. Bu makale, yapım işlerinde ödenek uygulamalarının nasıl işlediğini, fiyat farkı hesaplamalarının bu süreçle nasıl entegre olduğunu ve bu ilişkinin sözleşmenin sağlıklı bir şekilde yürütülmesindeki önemini ayrıntılı olarak ele alacaktır.

Bu noktada sitemizde yer alan şu makaleye bakılmasında da yarar var: https://www.yakadanismanlik.com/makaleler/gecmise-yonelik-fiyat-farki-hesabi-hesaplanmis-olan-fiyat-farklarinin-degistirilmesi

31.07.2025 tarihinde yapılan değişiklik neticesinde mevzuatta önemli değişiklikler olduğunu ve kanaatimizce yeni düzenlemelerin sakıncalı yönleri olduğunu ifade etmek durumundayız.

  1. Yapım İşlerinde Ödenek Uygulaması

Yapım işlerinin finansal planlaması, idarelerin bütçe yönetimi açısından kritik bir süreçtir. Sözleşmenin imzalanmasından sonra, yüklenici tarafından iş kalemlerinin, aylık imalatın, ihzaratın ve yıllık ödeneklerin aylara dağılımını gösteren ayrıntılı bir iş programı hazırlanarak idarenin onayına sunulur. Bu iş programı, projenin finansal akışını ve ödeneklerin ne zaman kullanılacağını belirleyen temel belgedir.

Sözleşme bedelinin yıllara göre dağılımını gösteren ödenek dilimleri, projenin yıllık bütçe tahsisatlarını yansıtır. Yüklenici, iş programına uygun olarak bu ödenekleri imalat veya ihzarat (işin bünyesine girecek malzemelerin şantiyede stoklanması) olarak harcamak zorundadır. İdare, yüklenicinin ödenekleri iş programına göre kullanmasını bekler. Eğer yüklenici, idarenin talebi olmaksızın iş programına nazaran daha fazla iş yaparsa, idare bu fazla işin bedelini ancak imkân bulduğu takdirde öder. Bu durum, ödeneklerin bütçe disiplini içinde ve planlı bir şekilde kullanılmasının önemini vurgular.

  1. Yapım İşlerinde Fiyat Farkı ve Hukuki Temelleri

Yapım işleri, genellikle bir yıldan daha uzun süren projeler olduğundan, sözleşme süresince piyasa koşullarındaki değişimlerden etkilenebilir. Fiyat farkı uygulaması, bu değişimlerin sözleşme bedeline yansıtılmasını sağlayan bir düzenlemedir. Fiyat farkı hesabı, Türk Lirası üzerinden yapılan sözleşmelerde uygulanır ve yasal dayanağını 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu'nun 8. maddesinden alır. Bu esaslar, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında ihale edilen ve sözleşmeye bağlanan yapım işlerinde uygulanır.

Fiyat farkı hesabı için, ihaleye ilişkin idari şartname ve sözleşmelerde bu esaslara göre fiyat farkı hesaplanacağının belirtilmiş olması gerekir. Özellikle sözleşme süresi 365 takvim gününü aşan yapım işlerinde, fiyat farkı hesaplanacağına dair düzenlemeye yer verilmesi zorunludur. Sözleşme imzalandıktan sonra, fiyat farkına ilişkin esas ve usullerde herhangi bir değişiklik yapılamaz.

Fiyat farkı, birim fiyatlı sözleşmelerde uygulama ayında gerçekleşen imalat iş kalemleri ve ihzarat için; anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde ise uygulama ayında gerçekleşen ilerleme yüzdelerine göre hesaplanır. Bu hesaplama, sözleşme bedelini değiştirmez; yalnızca sözleşme bedeline ilave olarak ödenecek veya kesilecek tutarı belirler.

  1. Ödenek ve Fiyat Farkı Arasındaki İlişki

Ödenek uygulaması ve fiyat farkı hesaplamaları, bir projenin maliyet yönetiminin iki ana bileşenidir. Fiyat farkı, her hakedişle birlikte hesaplanır ve bu hesaplamada, işin gerçekleştiği ayın endeksleri esas alınır.

İş Programına Uyum ve Fiyat Farkı: İş programına uyum, fiyat farkı hesaplamalarında kritik bir rol oynar. Eğer yüklenici, kendi kusuru nedeniyle herhangi bir ayın iş programına uymamışsa, sonraki aylarda yapılacak imalatlarda, imalat miktarı iş programına uygun hale gelinceye kadar, fiyat farkı hesaplanırken, iş programına göre gerçekleşmesi gereken ayın endeksi ile işin fiilen gerçekleştirildiği ayın endeksinden düşük olanı esas alınır. Bu düzenleme, yükleniciyi iş programına sadık kalmaya teşvik eder ve gecikmelerin maliyetini yükleniciye yansıtır.

Mücbir Sebepler ve Ödenek: 4735 sayılı Kanun'da belirtilen mücbir sebeplerin gerçekleşmesi veya sözleşmenin ifasının idareden kaynaklanan nedenlerle gecikmesi halinde, yükleniciye süre uzatımı verilir ve revize iş programı düzenlenir. Bu revize iş programına uygun olarak yapılan işler için fiyat farkı hesaplanır. Bu süreçte, süre uzatımına sebep olan durumun ortaya çıktığı tarihten önceki döneme ait aylık ödenek dağılımında değişiklik yapılamaz. Bu da, öngörülemeyen durumların maliyet etkilerinin adil bir şekilde yönetilmesini sağlar.

Fiyat Farkı ve Hakediş Ödemeleri: Fiyat farkı, hakediş raporlarına yansıtılarak yükleniciye ödenir. Fiyat farkı uygulanan işlerde, zorunlu nedenler dışında, hakedişlerin uygulama ayından sonraki ayın ilk beş iş günü içerisinde ve uygulama ayına ait endeksler belli olduktan sonra düzenlenmesi esastır. Eğer uygulama ayına ait endeksler belli olmadan hakediş düzenlenmişse, fiyat farkı hesabı daha sonra yapılır ve bir sonraki hakedişlerde düzeltilir.

  1. Fiyat Farkı Hesabının Detayları

Fiyat farkı, temel endeksler ve güncel endeksler kullanılarak bir formülle hesaplanır. Bu formül, işçilik, akaryakıt, demir ve çelik ürünleri gibi çeşitli girdilerin ağırlık oranlarını temsil eden sabit katsayıları içerir. Bu katsayılar ve hesaplamaya esas endeksler, idare tarafından işin niteliğine ve kullanılan girdilere uygun olarak belirlenerek ihale dokümanında gösterilmek zorundadır. Bu katsayılar, sözleşmenin uygulanması sırasında hiçbir gerekçe ile değiştirilemez.

  • Temel Endeks: İhale tarihinin içinde bulunduğu aya ait endeksi veya fiyatı ifade eder.
  • Güncel Endeks: Uygulama ayına ait endeksi veya fiyatı ifade eder.
  • Sabit Katsayılar: İşçilik, malzeme ve makine amortismanı gibi maliyet bileşenlerinin toplam sözleşme bedeli içindeki ağırlığını gösterir ve toplamları 1.00'e eşit olacak şekilde belirlenir.

Fiyat farkı hesaplaması, bu endeks ve katsayılar kullanılarak, piyasa fiyatlarındaki artış veya azalışların sözleşme bedeline yansıtılmasını sağlar. Bu sayede, hem yüklenici enflasyonun olumsuz etkilerinden korunur hem de idarenin piyasa gerçeklerinden uzak bir sözleşme yürütmesi engellenir.

Sonuç

Yapım işlerinde ödenek uygulaması ve fiyat farkı, sözleşme yönetiminin iki ayrılmaz parçasıdır. Ödenekler, projenin finansal omurgasını oluştururken, fiyat farkı mekanizması bu omurgayı ekonomik dalgalanmalara karşı korur. İş programına uygun bir ödenek yönetimi, projenin zamanında ilerlemesini desteklerken, fiyat farkı, piyasa koşullarındaki değişikliklerin adil bir şekilde sözleşmeye yansıtılmasını sağlar. Bu iki unsurun başarılı bir şekilde entegre edilmesi, kamu yapım işlerinin daha şeffaf, öngörülebilir ve sürdürülebilir bir şekilde yürütülmesine katkıda bulunur. Yüklenicilerin iş programına sadık kalmaları, idarelerin ise ödenek ve fiyat farkı hesaplamalarını titizlikle yapmaları, sözleşme tarafları arasındaki güveni pekiştirir ve kamu kaynaklarının etkin kullanımını garanti eder.