Giriş

Kamu yapım işleri, genellikle ihale dokümanında belirtilen iş kalemleri ve birim fiyatlar üzerinden sözleşmeye bağlanır. Ancak, işin yürütülmesi sırasında öngörülemeyen durumlar, proje değişiklikleri veya teknik zorunluluklar nedeniyle, sözleşmede fiyatı bulunmayan yeni iş kalemlerinin ortaya çıkması mümkündür. Bu gibi durumlarda, idare ve yüklenici arasında adil bir fiyat belirleme süreci işletilmesi gerekir. Yeni birim fiyat tespiti, bu tür beklenmedik maliyetleri yönetmek için kritik bir mekanizmadır. Bu süreç, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) ile detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu makale, yapım işlerinde yeni birim fiyat tespitinin hukuki esaslarını, izlenmesi gereken adımları, bu süreçte karşılaşılabilecek olası sorunları ve çözüm yollarını kapsamlı bir şekilde ele alacaktır.

 

Yeni Birim Fiyat Tespitinin Hukuki Çerçevesi

Yeni birim fiyat tespiti, YİGŞ'nin 22. maddesi kapsamında ele alınır. Bu madde, idarenin, projenin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu durumlarda, işin niteliğine uygun bir şekilde tamamlanmasını sağlayacak değişiklikleri yapmaya yetkili olduğunu belirtir. Bu değişiklikler sonucunda ortaya çıkan ve ihale dokümanında fiyatı bulunmayan yeni iş kalemlerinin bedelleri, yüklenici ile birlikte tespit edilir. Bu şekilde tespit edilen fiyatlar, idarenin onayına sunulur ve onaydan sonra geçerlilik kazanır. Yeni fiyat tespiti, birim fiyat sözleşmelerde yeni birim fiyatlar üzerinden, anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde ise artış tutarına göre belirlenecek ilerleme yüzdeleri esas alınarak yükleniciye ödenir.

 

Yeni Birim Fiyat Tespitinde İzlenecek Yöntemler

Yeni birim fiyatın tespiti, YİGŞ'nin 22. maddesinde belirtilen öncelik sıralamasına göre yapılır. Bu yöntemler, maliyetlerin şeffaf ve objektif bir şekilde belirlenmesini amaçlar:

  • Yüklenicinin Analizleri: İlk olarak, yüklenicinin aşırı düşük teklif açıklaması kapsamında idareye sunduğu ve yeni iş kalemiyle benzerlik gösteren analizler dikkate alınır.
  • İdare Analizleri: İkinci olarak, idarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine benzerlik gösteren analizler kullanılır.
  • Daha Önceki Sözleşmelerdeki Analizler: Üçüncü olarak, idarenin daha önce gerçekleştirdiği benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan maliyet analizleri dikkate alınır.
  • Puantaj ve Girdi Tespiti: Son olarak, yeni iş kaleminin yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme, işçi, makine ve diğer girdiler esas alınarak analizler oluşturulur.

Yeni fiyat tespitinde, bu analizlere kaynakların verimli kullanılması ilkesi gözetilerek uygun rayiçler uygulanır. İhalede fiyat farkı verilip verilmemesi de önemli olup, bunun dikkate alınarak bir sonuca gidilmesi gerekir.

 

Kâr ve Genel Gider Oranının Belirlenmesi

Yeni birim fiyat analizlerinin en önemli bileşenlerinden biri, kâr ve genel gider oranıdır. Bu oran, sözleşmede önceden belirlenmişse bu oran kullanılır. Ancak, sözleşmede bir oran belirlenmemişse, oluşturulan kâr ve genel gider hariç analiz tutarına, %10 oranındaki yüklenici kârına ilave olarak, idare ve yüklenicinin anlaştığı %15'e kadar bir genel gider oranı eklenir.

Sözleşmede kâr ve genel gider oranı önceden belirlenmemişse, yeni birim fiyatın hesaplanmasında belirli sınırlar geçerlidir:

  • Yüklenicinin teklifi kapsamında benzer iş kalemi varsa, yeni birim fiyat, idarece hesaplanan birim fiyatın yüzde 90'ını aşamaz.
  • Yüklenicinin teklifi kapsamında benzer iş kalemi yoksa, yeni birim fiyat, idarece hesaplanan birim fiyatın yüzde 90'ını geçemez.

 

Olası Sorunlar ve Çözümleri

Yeni birim fiyat tespiti sürecinde çeşitli sorunlar yaşanabilir ve bu sorunlar projenin ilerlemesini olumsuz etkileyebilir:

  • Anlaşmazlıklar: En sık karşılaşılan sorunlardan biri, yüklenici ile idarenin yeni fiyat üzerinde anlaşamamasıdır. Eğer taraflar arasında bir uyuşmazlık çıkarsa, bir anlaşmazlık tutanağı düzenlenir ve durum, Yüksek Fen Kurulu'na iletilir. Kurul tarafından tespit edilen fiyat, her iki taraf için de bağlayıcıdır. Yüklenici, Kurul kararını beklemeden, idare tarafından belirlenen geçici fiyat üzerinden işe devam etmek zorundadır.
  • Zamanında Başlatılmayan İmalatlar: Birim fiyatlı işlerde, onaylı uygulama projesi bulunmayan kısımlara başlanamaz. Bu kurala uyulmaması durumunda, sorumluluk ihlalde bulunan tarafa aittir.
  • Rayiçlerin Güncelliği ve Kullanımı: Yeni birim fiyat tespitinde kullanılan rayiçlerin güncelliği ve doğruluğu büyük önem taşır. Fiyat farkı öngörülen işlerde, ihale tarihi esas alınarak rayiçlerin güncellenmesi gerekir. Eğer bir rayiç yayımlanmamışsa, genel endeksler kullanılabilir.
  • Proje Değişikliklerinin Etkisi: Proje değişikliklerinin işin süresini etkilemesi halinde, gecikmeyi karşılayacak kadar süre uzatımı verilir. Bu süreçte, yüklenicinin, idarenin yazılı talimatı olmadan projelerde değişiklik yapması yasaktır. Aksi takdirde, ortaya çıkacak her türlü sorumluluk yükleniciye aittir.

 

Sonuç

Yapım işlerinde yeni birim fiyat tespiti, sözleşme esnekliğini ve adaletini sağlayan önemli bir hukuki süreçtir. İdarelerin ve yüklenicilerin, bu süreci şeffaf, objektif ve mevzuata uygun bir şekilde yürütmeleri, projenin başarısı için kritik öneme sahiptir. Fiyat tespitinde izlenecek yöntemlerin belirlenmesi, kâr ve genel gider oranlarının netleştirilmesi ve olası anlaşmazlıkların Yüksek Fen Kurulu gibi yetkili merciler aracılığıyla çözülmesi, taraflar arasındaki güveni pekiştirir ve hukuki belirsizlikleri ortadan kaldırır. Bu düzenlemeler sayesinde, beklenmedik maliyet değişiklikleri, projenin temel hedeflerini saptırmadan etkin bir şekilde yönetilebilir.