Giriş

Kamu yapım işleri sözleşmelerinde, işin başlangıcında belirlenen projeler, zaman içinde çeşitli nedenlerle değişiklik gösterebilir. Bu değişiklikler, sözleşmede yer almayan yeni iş kalemlerinin ortaya çıkmasına ya da mevcut iş kalemlerinin miktarlarında önemli artışlara neden olabilir. Bu tür durumlar için, kamu ihale mevzuatı iki ayrı mekanizma öngörmüştür: yeni birim fiyat tespiti ve revize birim fiyat uygulaması. Her iki mekanizma da farklı koşullarda devreye girmekte ve farklı hesaplama yöntemleri içermektedir. Bu makale, "Yapım İşleri Genel Şartnamesi" (YİGŞ), "Kamu İhale Genel Tebliği" ve "Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme" hükümleri ışığında bu iki kavram arasındaki farkları, uygulama esaslarını ve süreçte karşılaşılan sorunları ele almaktadır.

Yeni Birim Fiyat Tespiti

Yeni birim fiyat tespiti, sözleşmede hiç fiyatı bulunmayan bir iş kaleminin sonradan ortaya çıkması durumunda uygulanır. YİGŞ'nin 22. maddesine göre, "ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri" belirli usullerle yüklenici ile birlikte tespit edilir. Bu süreçte izlenecek yöntemlerin bir sıralaması vardır:

  1. Yüklenicinin Teklif Analizleri: İlk olarak, “yüklenicinin birim fiyatlarının/teklifinin tespitinde kullanarak aşırı düşük teklif açıklaması kapsamında idareye sunduğu ve yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ait analizler dikkate alınarak oluşturulacak analizler” kullanılır.
  2. İdare Analizleri: Eğer ilk yöntem uygulanamazsa, “idarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizler dikkate alınarak oluşturulacak analizler” esas alınır.
  3. Önceki Sözleşme Analizleri: Bu da mümkün olmazsa, “ihaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan iş kalemleri/gruplarına ait maliyet analizleri” değerlendirilir.
  4. Puantaj Esaslı Analiz: Son çare olarak, “yeni iş kaleminin/grubunun yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları, işçi ve makinelerin çalışma saatleri ile diğer tüm girdiler esas alınarak oluşturulacak analizler” kullanılır.

Yeni fiyat tespiti, “proje değişikliği onay tarihinden itibaren otuz gün içinde ve her halükarda yeni iş kaleminin imalatına başlanmadan önce” tamamlanır.

Revize Birim Fiyat Uygulaması

Revize birim fiyat uygulaması ise, sözleşmede mevcut olan veya daha sonra belirlenen bir birim fiyatlı iş kaleminin miktarının, sözleşmede öngörülenden çok daha fazla gerçekleşmesi durumunda devreye girer. Yani, revize birim fiyat öngörülen miktarın belirlenen sınırlar haricinde değişmesi anlamına gelmektedir. Bu durum, "Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 21. maddesi" ve "Kamu İhale Genel Tebliği'nin 52. maddesi"nde düzenlenmiştir.

Uygulamaya göre, “bir iş kaleminin… miktarında… %20’yi aşan artışın meydana gelmesi” ve bu artışın aynı zamanda “sözleşme bedelinin yüzde 1’ini… geçmesi” halinde, yüzde 20’yi aşan kısım için birim fiyat revize edilerek ödeme yapılır.

Revize birim fiyat; “Kamu İhale Genel Tebliği'nin 52.1 maddesi"nde yer alan ve tip sözleşme dipnotunda ifade edilen özel bir formül ile hesaplanır:

R=F×[1−(A×F)/S]

Bu formüldeki bileşenler şu anlamlara gelmektedir:

  • R: Revize birim fiyat.
  • F: İş kaleminin birim fiyatı.
  • A: İş kaleminde meydana gelen toplam artış miktarı.
  • S: Sözleşme bedeli.

Bu formülle elde edilen revize fiyatın bir tavanı vardır ve “iş kalemine ait resmi analiz ve güncellenen rayiçler de kullanılarak (%25 oranında kar ve genel gider dahil) hesaplanan birim fiyatı geçemez”.

Uygulama Sorunları ve Çözüm Yolları

Bu iki fiyatlandırma mekanizması, karmaşık yapılarından dolayı bazı uygulama sorunlarına yol açabilir:

  • Kavram Karışıklığı: "Yapım İşleri Tip Sözleşmesi’nin 28. maddesi başlığının" iki farklı konuyu birleştirmesi, uygulayıcılar arasında kafa karışıklığına neden olabilir. Yeni birim fiyat, sözleşmede olmayan bir iş için oluşturulurken, revize birim fiyat, mevcut veya yeni belirlenen bir işin miktar artışı için hesaplanır. Bu ayrımın doğru yapılması, hukuki sorunların önüne geçilmesi için kritiktir.
  • Rayiç Fiyat Tespiti: Revize fiyatın tavan fiyatını belirlemede kullanılan rayiçlerin güncel ve doğru olması önemlidir. Fiyat farkı verilmeyen işlerde, rayiçler "proje değişikliği onay tarihinin içinde bulunduğu aya ait alt endeks" kullanılarak güncellenir.
  • Anlaşmazlıkların Çözümü: Fiyat tespiti sürecinde idare ile yüklenici arasında anlaşmazlık çıkabilir. Bu durumda, “Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22. maddesi”nde yer alan hükümlerin uygulanması ve anlaşmazlığın idare tarafından çözüme kavuşturulması esastır. Eğer idarede bir anlaşmaya varılamazsa, uyuşmazlık Yüksek Fen Kurulu'na intikal ettirilir ve Kurulun tespiti bağlayıcı olur. Bu süreçte yüklenici, Kurul kararını beklerken, idarenin belirlediği geçici fiyat üzerinden işe devam etmek zorundadır.
  • Teknik Personel Sorumluluğu: Miktar artışlarında yeni birim fiyat tespitine dayanan proje değişikliklerinin bedel hesaplamalarında “iş kalemindeki toplam artış miktarı” ve “sözleşme bedeline göre artış yüzdesi” gibi hesaplamalar teknik personel tarafından doğru bir şekilde yapılmalıdır. Yapı denetim görevlisinin onayı olmaksızın yapılan değişikliklerin sorumluluğu tamamen yükleniciye aittir.

 

Revize birim fiyat uygulamasında karşılaşılan bazı sorunlar ise şu şekildedir:

  • Eşiklerin Hatalı Tespiti: Yükleniciler veya idareler, %20 ve %1'lik eşikleri doğru şekilde hesaplayamayabilir veya takip edemeyebilir. Bu, hatalı fiyatlandırmalara ve anlaşmazlıklara yol açabilir. Bu sorun, her hakediş döneminde miktar artışlarının ve sözleşme bedeline olan oranlarının titizlikle izlenmesiyle çözülebilir.
  • Fiyat Tavanının Aşılması: Hesaplanan revize fiyatın, resmi rayiçlerle belirlenen tavanı aşması durumunda, yüklenicinin geliri beklenenden düşük olabilir. Yüklenicilerin, tekliflerini hazırlarken bu olasılığı göz önünde bulundurarak maliyet analizlerini gerçekçi bir şekilde yapmaları önemlidir.

Sonuç

Yapım işlerinde yeni birim fiyat ve revize birim fiyat uygulamaları, idarelerin ve yüklenicilerin sözleşme süreçlerini esnek ve adil bir şekilde yönetmelerini sağlayan önemli mekanizmalardır. Bu uygulamaların doğru bir şekilde gerçekleştirilmesi için, ilgili mevzuat hükümlerinin iyi anlaşılması ve titizlikle uygulanması gerekmektedir. Özellikle fiyat hesaplama formüllerinin doğru kullanımı, rayiçlerin güncel tutulması ve anlaşmazlıkların yasal yollarla çözümlenmesi, her iki taraf için de hukuki güvence sağlar ve projelerin başarılı bir şekilde tamamlanmasına zemin hazırlar.