Giriş

Eser sözleşmelerinde, özellikle de kamu yapım işlerinde, yüklenicinin en temel borcu, işi sözleşme ve eklerindeki projelere uygun olarak tamamlamaktır. Ancak uygulama sırasında, yüklenicinin projedeki bir detayın hatalı olduğunu düşünmesi veya kendi inisiyatifiyle daha iyi veya daha sağlam bir imalat yapma yoluna gitmesi gibi durumlarla karşılaşılabilmektedir. Bu şekilde, idarenin açık bir talimatı veya onayı olmaksızın yapılan "proje dışı fazla imalatların" bedelinin idareden talep edilip edilemeyeceği, önemli bir hukuki sorundur.

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

Konunun temelini, yüklenicinin sadakat ve özen borcu ile ihbar (bildirim) yükümlülüğünü düzenleyen hükümler oluşturur.

  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 12/5 ve 12/6: Bu maddeler, yüklenicinin, idarenin veya yapı denetim görevlisinin yazılı bir tebliği olmaksızın projelerde herhangi bir değişiklik yapamayacağını, yaptığı takdirde sorumluluğun kendisine ait olacağını ve bir hak iddiasında bulunamayacağını düzenler. Ayrıca, yüklenicinin projenin fen ve sanat kurallarına aykırı olduğu görüşünde ise bunu idareye bildirmek zorunda olduğunu belirtir.
  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 14/3: Yüklenicinin "sorumlu bir meslek adamı" olarak işi projelere göre yapmakla yükümlü olduğunu, projenin işyerinin gereklerine veya fen ve sanat kurallarına uymadığına yönelik görüşlerini 15 gün içinde idareye yazılı olarak bildirmesi gerektiğini, aksi halde itiraz hakkını kaybedeceğini düzenler. Bu madde, yüklenicinin iddia ve itirazlarına rağmen idare işi kendi istediği gibi yaptırdığı takdirde, yüklenicinin sorumluluktan kurtulacağını da belirtir.
  • Türk Borçlar Kanunu (TBK) Madde 472/son: Yüklenicinin genel ihbar yükümlülüğünü düzenler. Eserin yapılması için gösterilen yerin (arsanın) ayıplı olması veya imalatı tehlikeye düşürecek başka bir durum ortaya çıkması halinde, yüklenicinin bu durumu derhal iş sahibine bildirmek zorunda olduğunu, aksi halde sonuçlarından sorumlu olacağını hükme bağlar.
  • Vekâletsiz İş Görme Hükümleri (TBK Madde 526 vd.): Bir kimsenin, vekâleti (talimatı) olmaksızın başkasının işini görmesi halinde, bu işin iş sahibinin menfaatine olması şartıyla yaptığı masrafları talep edebileceğini düzenler. Ancak Yargıtay, idarenin açıkça "yapma" dediği bir işin, bu hükümler kapsamında değerlendirilemeyeceğini kabul etmektedir.

Kararın İncelenmesi (Yargıtay 15. HD 2020/116 Sayılı Karar)

  1. Olayın Özeti ve Anlaşmazlık

Davacı yüklenici, bir park inşaatı işinde, sözleşme eki projelerdeki kotların fiili duruma ve belediyenin yol kotlarına uymadığını iddia ederek, kendi inisiyatifiyle daha fazla kazı ve dolgu imalatı yaparak işi tamamlamıştır. Yüklenici, bu imalatların "sözleşme dışı fazla imalat" olduğunu ve bedelinin vekâletsiz iş görme hükümlerine göre kendisine ödenmesi gerektiğini talep etmiştir.

İdare ise, yüklenicinin kotların uygun olmadığına dair bildirimine karşılık, "projede verilen kotlara uygun olarak ve yol kotları da dikkate alınarak inşaata devam edilmesi" yönünde yazılı talimat verdiğini, bu talimata rağmen yüklenicinin projeye aykırı imalat yaptığını ve bu nedenle herhangi bir bedel talep edemeyeceğini savunmuştur10.

  1. Yargıtay'ın Değerlendirmesi ve Bozma Gerekçesi

Yargıtay, Bölge Adliye Mahkemesi'nin yüklenici lehine verdiği kararı bozarken, yüklenicinin bildirim yükümlülüğü ve idarenin talimatına uyma zorunluluğuna ilişkin önemli tespitlerde bulunmuştur:

  • Genel İhbar Mükellefiyetinin Yerine Getirilmesi Sorumluluğu Sona Erdirmez: Yargıtay, yüklenicinin 11.05.2015 tarihli yazısı ile projedeki kotların uygun olmadığını idareye bildirerek TBK 472/son ve YİGŞ 12/6 uyarınca "genel ihbar mükellefiyetini" yerine getirdiğini kabul etmiştir. Ancak, bu bildirimin tek başına yükleniciye projeye aykırı imalat yapma hakkı vermediğini vurgulamıştır.
  • İdarenin Talimatına Uyma Zorunluluğu: İdare, yüklenicinin uyarısına rağmen, yazılı olarak "sözleşme, proje ve eklerine göre işe devam edilmesi" talimatını vermiştir. Bu durumda yüklenicinin önünde iki seçenek vardır: ya işe idarenin istediği şekilde devam etmek (ve bu durumda ortaya çıkacak ayıptan sorumlu olmamak) ya da işe devam etmemek.
  • Projeye Aykırı İmalat Bedeli Talep Edilemez: Yargıtay, idarenin projeye uygun imalat yapılmasında ısrar etmesine rağmen, yüklenicinin projeye aykırı imalat yaparak "iş sahibi tarafından istenilenden daha sağlam iş yapmış olduğu ve fazla imalât gerçekleştirmiş olduğundan bahisle iş sahibinden fazla imalât bedeli talep etmesinin mümkün olmadığını" belirtmiştir. İdarenin açık iradesine rağmen yapılan bir imalat, vekâletsiz iş görme kapsamında "iş sahibinin menfaatine" kabul edilemez.

Sonuç olarak Yargıtay, idarenin açık talimatına aykırı olarak yapılan proje dışı fazla imalatların bedelinin yüklenici tarafından talep edilemeyeceği gerekçesiyle, bu yönden verilen kabul kararının bozulması gerektiğine hükmetmiştir.

Sonuç

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 2020/116 sayılı kararı, yüklenicinin sadakat ve özen borcunun sınırlarını çizen, özellikle proje ile fiili durum arasında uyumsuzluk olduğunda izlenmesi gereken prosedürü netleştiren emsal bir karardır. Bu karardan çıkarılması gereken temel ilkeler şunlardır:

  1. Yüklenici, projenin veya işyerinin uygulanabilirliğine ilişkin bir sorun tespit ettiğinde, bunu derhal idareye yazılı olarak bildirmekle (ihbar mükellefiyeti) yükümlüdür.
  2. İdare, yüklenicinin bu uyarısına rağmen yazılı olarak projenin aynen uygulanmasını talep ederse, yüklenici bu talimata uymak zorundadır. Bu talimata uyarak yaptığı imalatta bir ayıp veya kusur ortaya çıkarsa, sorumluluk idareye ait olur.
  3. Yüklenicinin, idarenin "projeye uy" şeklindeki açık ve yazılı talimatına rağmen, kendi inisiyatifiyle projeye aykırı, daha maliyetli veya daha kapsamlı bir imalat yapması halinde, bu fazla imalatın bedelini idareden talep etme hakkı yoktur.
  4. İdarenin rızası ve onayı dışında yapılan imalatlar, vekâletsiz iş görme hükümleri kapsamında değerlendirilemez.

Bu karar, yapım sürecinde ortaya çıkan teknik sorunların keyfi uygulamalarla değil, sözleşme ve YİGŞ'de öngörülen bildirim ve talimat prosedürlerine uygun olarak çözülmesi gerektiğini, aksi takdirde yüklenicinin yaptığı masrafları tahsil edememe riskiyle karşı karşıya kalacağını açıkça göstermektedir.