Giriş

Kamu yapım işlerinde, anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde dahi, yapım sürecinde ortaya çıkan zorunluluklar nedeniyle sözleşme kapsamında olmayan ilave işlerin veya mevcut iş kalemlerinde miktar artışlarının yapılması gerekebilmektedir. 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ), bu tür iş artışlarını belirli bir oranla (%10) sınırlar ve bu oran dâhilinde kalan artışların sözleşme fiyatlarıyla yaptırılacağını düzenler. Ancak, bu yasal sınırı aşan fazla imalatların bedelinin nasıl hesaplanacağı, uygulamada önemli bir hukuki sorun teşkil etmektedir.

Bu makalede, Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 17.02.2021 tarihli ve 2020/951 E., 2021/308 K. sayılı kararı incelenerek, götürü bedelli bir yapım işi sözleşmesinde, sözleşmede yer alan bir iş kaleminin miktarının YİGŞ'de öngörülen %10'luk iş artışı sınırını aşması halinde, bu sınırı aşan kısmın bedelinin hangi hukuki dayanağa göre ve hangi rayiçlerle hesaplanması gerektiği konusu ele alınacaktır.

İlgili Mevzuat ve Hukuki Zemin

  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 21: Anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, sözleşme bedelinin %10'una kadar olan ilave işin, süre hariç, sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde (yani sözleşme fiyatlarıyla) aynı yükleniciye yaptırılabileceğini düzenler.
  • Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 22: Sözleşmede fiyatı bulunmayan "yeni" iş kalemlerinin fiyatının nasıl tespit edileceğini düzenler. Bu madde, mevcut bir iş kaleminin miktar artışından ziyade, nitelik olarak yeni bir işin fiyatlandırılmasına yöneliktir.
  • Türk Borçlar Kanunu Madde 526 vd. (Vekâletsiz İş Görme): Bir kimsenin, vekâleti (talimatı) olmaksızın, başkasının menfaatine ve varsayılan iradesine uygun olarak onun işini görmesidir. Yargıtay, idarenin bilgisi ve zımni onayıyla yapılan ve yasal iş artışı sınırlarını aşan fazla imalatları, bu hükümler çerçevesinde değerlendirmektedir. Bu durumda yüklenici, yaptığı işin "yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçlerine" göre bedelini talep edebilir.

Kararın İncelenmesi (Yargıtay 15. HD 2021/308 Sayılı Karar)

  1. Olayın Özeti ve Uyuşmazlık

Davacı yüklenici, götürü bedelli bir sözleşme kapsamında, hem sözleşme dışı ilave işler yaptığını hem de sözleşmede yer alan bazı iş kalemlerinde miktarın üzerinde "fazla imalat" yaptığını iddia ederek bu işlerin bedelini talep etmiştir. Mahkemece alınan bilirkişi raporunda, sözleşme kapsamındaki fazla imalat bedeli talebi, sözleşmedeki "fiyat farkı istenemez" hükmü gerekçe gösterilerek hatalı bir şekilde reddedilmiş; sözleşme dışı ilave işlerin bedeli ise YİGŞ Madde 22'ye göre değil, yaklaşık maliyet üzerinden hesaplanmıştır.

  1. Yargıtay'ın Değerlendirmesi ve Bozma Gerekçesi

Yargıtay, hem sözleşme içi miktar artışları hem de sözleşme dışı yeni işler için bedel tespitinde izlenmesi gereken yolu ayrı ayrı ve net bir şekilde ortaya koyarak kararı bozmuştur:

  • Sözleşme Kapsamındaki Fazla İmalatlar İçin İkili Fiyatlandırma: Yargıtay, sözleşmede mevcut olan bir iş kaleminin miktarının artması durumunda, bedelin iki aşamalı olarak hesaplanması gerektiğini belirtmiştir:
    1. %10 Sınırı İçindeki Kısım: İmalattaki artışın, sözleşme bedelinin %10'u oranındaki iş artışı sınırı içinde kalan kısmı, YİGŞ Madde 21 uyarınca sözleşme fiyatlarıyla (yani sözleşme bedelinin bir parçası olarak) hesaplanmalıdır.
    2. %10 Sınırını Aşan Kısım: İş artışı oranını aşan fazla imalatların bedeli ise, artık sözleşme hükümlerine tabi değildir. Bu kısım, vekâletsiz iş görme (TBK Madde 526 vd.) hükümlerine göre, imalatın yapıldığı yıl mahalli piyasa rayiçleri ile belirlenmelidir. Yargıtay, piyasa rayiçleriyle yapılan hesaplamanın KDV'yi de içerdiğini, bu nedenle bulunan tutara ayrıca KDV eklenmemesi gerektiğini de vurgulamıştır.
  • Sözleşme Dışı İlave İşler İçin YİGŞ Madde 22'nin Uygulanması: Sözleşmede hiç bulunmayan, nitelik olarak tamamen yeni olan ilave işlerin bedelinin ise, YİGŞ'nin 22. maddesinde belirtilen usullere (analiz ve rayiç tespiti) göre hesaplanması gerektiğine hükmetmiştir. Mahkemenin, bu hesaplamayı yaklaşık maliyet üzerinden yapmasını hatalı bulmuştur.

Yargıtay, bu ayrımları yapmayan ve hatalı değerlendirmeler içeren bilirkişi raporuna dayanılarak hüküm kurulmasını hukuka aykırı bulmuş ve belirtilen ilkelere göre yeniden bilirkişi raporu alınarak karar verilmesi için hükmü bozmuştur.

Sonuç

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi'nin 2021/308 sayılı kararı, götürü bedel sözleşmelerde iş artışlarının fiyatlandırılmasına ilişkin yerleşik içtihadı net bir şekilde özetlemektedir. Bu karardan çıkan temel ilkeler şunlardır:

  1. Sözleşme kapsamında yer alan bir imalatın miktarında artış olması halinde, artışın bedeli tek bir yöntemle hesaplanmaz; ikili bir ayrıma tabi tutulur.
  2. Yasal iş artışı sınırı olan %10'a kadar olan artışlar, sözleşmenin bir parçasıdır ve bedeli sözleşme fiyatlarına göre ödenir.
  3. Bu sınırı aşan fazla imalatlar ise sözleşme dışı kabul edilir ve bedeli, vekâletsiz iş görme hükümlerine göre, yapıldıkları yılın piyasa rayiçleri üzerinden hesaplanır.
  4. Sözleşmede hiç bulunmayan, nitelik olarak tamamen yeni işlerin bedeli ise, YİGŞ Madde 22'de öngörülen yeni birim fiyat tespiti usulüne göre belirlenir.

Bu karar, iş artışlarının hukuki niteliğini ve fiyatlandırma yöntemini netleştirerek, hem idarelerin hem de yüklenicilerin haklarının korunmasına hizmet etmektedir. İdarelerin, %10'u aşan işleri piyasa rayicinden ödemekle yükümlü olduğunu, yüklenicilerin ise bu sınıra kadar olan artışları sözleşme fiyatlarıyla yapma zorunluluğunu bilerek hareket etmeleri gerekmektedir.