I. İş Artışının Hukuki Dayanakları ve Azami Limitler

İş artışı, sözleşme bedelinin yasal olarak artırılması ve ilave işin mevcut yükleniciye yaptırılmasıdır. Bu durum, sadece öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir artışın zorunlu olması halinde mümkündür. İdareler, iş artışına karar vermeden önce şu üç yasal şartın birlikte gerçekleştiğini tespit etmelidir:

  1. Artışa konu olan işin sözleşmeye esas proje içinde kalması gerekir.
  2. İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması gerekir.
  3. Artışın zorunlu olması öngörülemeyen bir durumdan kaynaklanmalıdır.

İş artışı kararı, İdarenin takdirindedir; yüklenicinin bu konuda mutlak bir hak talebi bulunmaz. Bu noktada tartışma bulunmakla birlikte, 4735 sayılı Kanunun 24 üncü maddesindeki düzenleme yükleniciden ziyade, idarelere bu takdir hakkını vermiş durumundadır.

1.1. Sözleşme Türlerine Göre Oranlar

4735 sayılı Kanun, sözleşme türlerine göre uygulanabilecek iş artışı oranlarını kesin olarak sınırlamıştır:

  • Anahtar Teslimi Götürü Bedel Yapım İşleri: Sözleşme bedelinin en fazla yüzde 10’una kadar oran dahilinde iş artışı yapılabilir.
  • Birim Fiyat Teklif Almak Suretiyle İhale Edilen İşler (Mal/Hizmet/Yapım): Sözleşme bedelinin en fazla yüzde 20’sine kadar oran dahilinde ilave iş aynı yükleniciye yaptırılabilir.

Özel Durumlar: Birim fiyat yapım işlerinde, Cumhurbaşkanı'nın yetkisiyle bu oran sözleşme bazında yüzde 40’a kadar artırılabilir. Ancak götürü bedel üzerinden sözleşmeye bağlanan hizmet alımlarında iş artışı söz konusu değildir; sadece sözleşme bedeli aşılmadığı sürece vazgeçilen hizmet kalemleri yerine yeni kalemler alınabilir.

Süre Uzatımı Kısıtlaması: Süreklilik arz eden ve birim fiyat üzerinden sözleşmeye bağlanan hizmet alımlarında, işin süresinin uzatılması suretiyle iş artışı yapılması mümkün değildir; yalnızca işin miktarı artırılarak iş artışı yapılabilir.

 

II. İş Eksilişi ve Yüklenici Tazminatının Hesaplanması

İş eksilişi, sözleşme bedelinin altında bir bedelle işin tamamlanmasıdır. Bu sebeple işin yüzde sekseninden daha düşük bedelle tamamlanması ön koşulu iş eksilişinin bir şartı değildir. Bu tazminat hesaplanmasının bir şartıdır. Eğer işin, sözleşme bedelinin yüzde 80’inden daha düşük bedelle tamamlanacağı anlaşılırsa, yüklenici bu düşük bedelle dahi işi bitirmek zorundadır.

Bu durumda İdare, yüklenicinin kâr kaybını telafi etmek amacıyla tazminat öder. Bu tazminat, yüklenicinin yapmış olduğu gerçek giderleri (fiilen yapılan işin bedeli) ile kâr karşılığının karşılığını oluşturur.

2.1. Tazminat Hesaplaması (Kâr Karşılığı)

Ödenecek tazminat, sözleşme bedelinin %80'i ile sözleşme fiyatlarıyla yapılan işin tutarı arasındaki farkın yüzde 5'i oranında hesaplanır.

  • Tazminat Matrahı: Sözleşme Bedelinin %80’i ile fiilen yapılan işin (sözleşme fiyatlarıyla) tutarı arasındaki farktır.
  • Tazminat Tutarı: Matrahın %5’idir.

Ödemeler, geçici kabul tarihindeki fiyatlar üzerinden yapılır ve tazminat niteliğinde olduklarından KDV eklenmez. Yani, bu hesaplamada elde edilen tutarların güncellenmesi de gerekmektedir.

 

III. Yeni Birim Fiyat Tespiti ve Revize Birim Fiyat

İhale dokümanında bulunmayan yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile iş artışı kapsamındaki ilave işlerin bedellerine ait birim fiyatlar, Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) ve Hizmet İşleri Genel Şartnamesi (HİGŞ) hükümlerine göre İdare ile yüklenici arasında tespit edilir.

3.1. Revize Birim Fiyat Şartları (YİGŞ Hükümlerine Göre)

Birim fiyat sözleşmelerde, bir iş kaleminin miktarında aşırı artış olması durumunda birim fiyat revize edilir. Bu revizyon, aşağıdaki iki şartın aynı anda gerçekleşmesine bağlıdır:

  1. İş kaleminin miktarında, sözleşme miktarının yüzde 20’sini aşan bir artış meydana gelmeli.
  2. Bu artışın toplam tutarı, aynı zamanda sözleşme bedelinin yüzde 1’ini geçmelidir.

Bu durumda, revize birim fiyat hesaplanır ve ödeme, yüzde yirmi artışı aşan kısma bu revize fiyat üzerinden yapılır. Yeni birim fiyat tespitinde, sözleşmede kâr ve genel gider oranı belirlenmemiş ise, kâr ve genel gider hariç analiz tutarına %10 kâr ile %15'e kadar genel gider eklenir.

 

IV. İş Artış ve Eksilişlerinin Birlikte Değerlendirilmesi ve İdarenin Sorumluluğu

İşin yürütülmesi sırasında bir kısım iş kalemlerinde azalma (eksiliş), diğer kısımlarda artış (ilave iş) meydana gelebilir. Bu gibi durumlarda, İdare tarafından sözleşme bedeli aşılmadığı sürece, teklif mektubu eki cetvelde yer alan kalemlerde eksiliş ve aynı zamanda iş artışı yapılması mümkündür.

İş artış miktarının tespitinde esas alınan, fiyat farkları hariç olmak üzere, toplam sözleşme bedeli üzerindeki yasal limittir. İdare, iş artışı veya eksilişi kararlarını alırken, Harcama Yetkilisi sıfatıyla bütçe ödeneklerinin ve harcama talimatlarının mevzuata uygunluğundan sorumludur.

Yasal iş artışı limitlerinin aşılması veya Kanun'da belirtilen şartlar yerine getirilmeden iş yaptırılması, 5018 sayılı Kanun uyarınca kamu zararı olarak değerlendirilebilir. Bu durumda, İdare Yetkilisi ve diğer ilgili görevliler, mevzuata aykırı eylemleri sonucunda kamu kaynağında eksilmeye neden oldukları için idari, mali ve cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilirler.