Giriş

Kamu ihale sürecinin sonunda imzalanan sözleşme, projenin anayasası niteliğindedir. Ancak bu anayasa, taraflara sadece hak ve görevler yüklemez; aynı zamanda devlete karşı yerine getirilmesi gereken bir dizi mali sorumluluk da doğurur. Yüklenicilerin teklif hazırlarken genellikle işin maliyetine odaklandığı, ancak sözleşme ve ödeme süreçlerinde karşılaşacakları yasal kesintileri göz ardı edebildiği görülmektedir. Oysa bu kesintiler, projenin nakit akışını ve kârlılığını doğrudan etkileyen önemli unsurlardır. Söz konusu mali yükümlülüklerin teklif edilecek bedel içerisine dahil edilmesi gerekir ve sözleşme bedelinin de bu yükümlülükleri karşıladığı düşünülür.

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu çerçevesinde imzalanan sözleşmeler, Damga Vergisi Kanunu ve Katma Değer Vergisi Kanunu başta olmak üzere mali mevzuatın da alanına girmektedir. Bu makalede, bir kamu ihale sözleşmesi kapsamında yüklenicinin karşılaşacağı temel mali yükümlülükler olan damga vergisi, karar pulu ve hakedişlerden yapılan diğer yasal kesintilerin nasıl hesaplandığı ve uygulamada nelere dikkat edilmesi gerektiği ele alınacaktır.

1. Sözleşme Öncesi Temel Mali Yükümlülük: Sözleşme Damga Vergisi

Damga Vergisi, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu uyarınca, hukuki veya resmi bir işlemi kanıtlayan ve imza içeren belgelerden alınan bir vergidir. Kamu ihale sözleşmeleri de bu tanıma giren belgelerden biridir.

  • Ne Zaman ve Nasıl Ödenir? Damga vergisi, sözleşme imzalanmadan hemen önce ödenmelidir. İdareler, verginin ödendiğine dair makbuzu görmeden sözleşmeyi imzalamazlar. Yasal olarak her iki taraf sorumlu olsa da, idari şartnamelerdeki hükümler gereği ödeme yükümlülüğü istisnasız bir şekilde yükleniciye bırakılmıştır. Bu noktada, özellikle damga vergisinden muaf olabilecek idareler ile damga vergisinden istisna edilen işlerin dikkate alınması önemli olacaktır. Bununla birlikte, uygulamada hakedişlerden kesinti yoluyla da tahsil edildiği bilinmekle birlikte, bu durumda damga vergisi zamanında ödenmemiş olacaktır.
  • Nasıl Hesaplanır? Sözleşme damga vergisi, sözleşmenin KDV hariç toplam bedeli üzerinden hesaplanır. 2025 yılı itibarıyla geçerli olan oran binde 9,48'dir.
    • Örnek Hesaplama:
      • İhale Bedeli (KDV Hariç): 2.000.000 TL
      • Damga Vergisi Tutarı: 2.000.000 TL x 0,00948 = 18.960 TL
      • Bu tutar, yüklenici tarafından sözleşme imzalanmadan önce vergi dairesine ödenmelidir.
2. İhale Kararına İlişkin Damga Vergisi (Karar Pulu)

Sözleşmenin damga vergisinden ayrı olarak, ihale kararının kendisine ait bir damga vergisi daha bulunmaktadır. Buna uygulamada "karar pulu" denir. İhale yetkilisinin, ihale komisyonu kararını onaylamasıyla bu vergi doğar ve ödeme sorumluluğu yine yükleniciye aittir.

  • Nasıl Hesaplanır? İhale karar pulu da KDV hariç ihale bedeli üzerinden hesaplanır. 2025 yılı itibarıyla geçerli oran binde 5,69'dur.
    • Örnek Hesaplama:
      • İhale Bedeli (KDV Hariç): 2.000.000 TL
      • Karar Pulu Tutarı: 2.000.000 TL x 0,00569 = 11. 380 TL
      • Bu tutar da genellikle sözleşme damga vergisi ile birlikte, sözleşme imzalanmadan önce yüklenici tarafından ödenir.
3. Hakedişlerden Yapılan Yasal Kesintiler

Damga vergisi gibi peşin ödenen vergilerin aksine, bazı kesintiler iş devam ederken düzenlenen ve yüklenicinin alacağını gösteren hakediş raporları üzerinden yapılır.

a) Ödeme Damga Vergisi

Sözleşmenin damga vergisinden ve karar pulundan ayrı olarak, resmi daire olarak, idarelerin yaptıkları ödemeler üzerinden de, ödeme emri damga vergisi alınmaktadır. Bu vergi ödeme emri belgesi düzenlenmiş olmasından dolayı idarelerce hakedişlerden kesinti yoluyla alınmaktadır.

  • Nasıl Hesaplanır? Ödeme damga vergisi KDV hariç ilgili hakediş tutarı üzerinden hesaplanır. 2025 yılı itibarıyla geçerli oran binde 5,69'dur.
    • Örnek Hesaplama:
      • İhale Bedeli (KDV Hariç): 500.000 TL
      • Karar Pulu Tutarı: 2.000.000 TL x 0,00948 = 4.740 TL
      • Bu tutar ise hakedişlerden kesinti kısmında gösterilmek suretiyle tahsil edilmektedir.
b) Katma Değer Vergisi (KDV) Tevkifatı

Tevkifat, vergide bir güvenlik mekanizmasıdır ve "kaynaktan kesinti" anlamına gelir. İdare (alıcı), yükleniciye ödeyeceği toplam KDV'nin kanunda belirtilen bir kısmını keserek, yüklenici adına doğrudan vergi dairesine yatırır. Bu, KDV'nin maliye hazinesine girmesini garanti altına alır.

  • Kimlere ve Hangi İşlere Uygulanır? KDV tevkifatı, KDV Genel Uygulama Tebliği'nde belirtilen işleri yapanlara uygulanır. Kamu ihalelerinde özellikle yapım işleri ile mimarlık, mühendislik, etüt-proje gibi hizmetler tevkifat kapsamındadır.
  • Nasıl Hesaplanır? Oranlar işin türüne göre değişir. Örneğin, yapım işlerinde KDV tevkifat oranı (4/10)'dur.
    • Örnek Hesaplama:
      • Hakediş Tutarı (KDV Hariç): 100.000 TL
      • Hesaplanan KDV (%20): 20.000 TL
      • Toplam Hakediş Tutarı: 120.000 TL
      • Kesilecek KDV (Tevkifat Tutarı): 20.000 TL x (4/10) = 8.000 TL
      • İdarenin Yükleniciye Ödeyeceği tutar: 100.000 TL + (20.000 TL - 8.000 TL) = 112.000 TL
      • İdarenin vergi dairesine tevkifat suretiyle ödeyeceği tutar: 8.000 TL
      • Yüklenici, idarenin ödediği bu 8.000 TL'yi, kendi KDV beyannamesinde mahsup eder.
c) Gelir Vergisi Stopajı

Gelir vergisi stopajı, Gelir Vergisi Kanunu ilgili 42 ve 94. maddesi uyarınca belirli hizmet ve ödemelerden yapılan kesintidir. Kamu ihalelerinde, özellikle tüzel kişiliği olmayan (şahıs firması, adi ortaklık gibi) yüklenicilere veya tebliğde sayılan belirli yapım işlerinde (örneğin, yıllara sari inşaat ve onarım işleri) gündeme gelir. Kurumlar vergisi mükellefi olan anonim veya limited şirketlere yapılan mal alımı veya standart hizmet ödemelerinde genellikle uygulanmaz. Tevkifat için dikkat edilecek iki madde: 94 ve 42. Yıllara sari inşaat işlerinde her bir hakediş ödemesinden tevkifat yoluyla gelir vergisi kesintisi yapılmakta ve gelir idaresi başkanlığına bildirilmektedir.

Tartışmalı Konular ve Pratik Bilgiler
  • İş Artışı ve Fiyat Farkları: Sözleşme bedelinde bir artışa neden olan "iş artışları" için ek damga vergisi ödenmesi gerekir. Ancak, enflasyona dayalı olarak ödenen "fiyat farkları" genellikle yeni bir sözleşme ilişkisi kurmadığı için sözleşme ve karar damga vergisine tabi tutulmaz, ancak bu konuda idareler arasında farklı uygulamalar görülebilmektedir.
  • Sözleşmenin Feshi: Sözleşme imzalandıktan sonra işe hiç başlanmasa veya iş yarım kalsa dahi, ödenen damga vergisi iade edilmez. Çünkü damga vergisi, işlemin sonucuna değil, işlemi kanıtlayan belgenin (sözleşmenin) kendisine yöneliktir. Bu noktada, özellikle hükmünden yararlanma ilkesi ve sözleşmenin ne yüklenicinin kusuru ile sonlandırılıp sonlandırılmadığı önem kazanmaktadır.
  • KDV'siz Bedel Esası: Tüm hesaplamalarda (damga vergisi, karar pulu) sözleşmenin Katma Değer Vergisi hariç bedelinin esas alınması gerektiği unutulmamalıdır. KDV dahil bedel üzerinden hesaplama yapmak, yüklenicinin fazladan vergi ödemesine neden olur.
Sonuç

Kamu ihale sözleşmelerine bağlı mali yükümlülükler, yüklenicinin teklifini oluştururken göz önünde bulundurması gereken önemli bir maliyet kalemidir. Özellikle sözleşme, karar pulu damga vergileri ve ödeme damga vergisi, işe başlamadan önce  ve sözleşme süresince ödenmesi gereken ciddi bir maliyet oluşturur. Hakedişlerden yapılan KDV tevkifatı gibi kesintiler ise doğrudan nakit akışını etkiler. Bu sebeplerle, ihaleye katılan isteklilerin bu maliyetleri dikkate almaları, idarelerin ve işin özelliklerini göz önünde bulundurmaları önemlidir.