Alt Yüklenicilik Kurumu ve İdarenin Denetim Zorunluluğu

Kamu ihalelerinde alt yüklenici çalıştırma uygulaması, işin belirli bölümlerinin uzmanlık gerektirmesi veya teknik zorunluluklar nedeniyle, asıl yüklenici tarafından başka bir gerçek veya tüzel kişiye devredilmesini ifade eder. Bu süreç, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu (KİK) ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (4735 SK) ile belirlenen genel hükümler ve ilgili şartnameler (Yapım İşleri Genel Şartnamesi, Hizmet İşleri Genel Şartnamesi) çerçevesinde sıkı bir denetime tabidir.

Alt yüklenicinin, sözleşme konusu işin nev'i itibarıyla bir kısmını yüklenici ile yaptığı sözleşmeye dayalı olarak gerçekleştiren kişi veya kuruluş olduğu kabul edilir. İdare, kamu hukukuna tabi olan ve kamu kaynağı kullanan bir kurum olarak, kaynakların etkin ve hukuka uygun kullanılmasından sorumludur. Bu sebeple, alt yüklenici seçim ve çalıştırma süreçleri, İdarenin yetkili organları (İhale Yetkilisi/Harcama Yetkilisi) tarafından hassasiyetle yönetilmelidir.

 

I. Alt Yüklenici Çalıştırmanın Genel Esasları

Alt yüklenici çalıştırılması, her şeyden önce ihale dokümanında bu hususta bir düzenleme bulunmasına ve İdarenin buna yazılı onay vermesine bağlıdır.

1.1. Sözleşme ve Onay Zorunluluğu

Yüklenici, alt yüklenici çalıştırma yükümlülüğünü (alt işverenlik) yerine getirebilmek için İdareden önceden yazılı olur almak zorundadır. Yüklenicinin, İdare tarafından onaylanan alt yükleniciler ile bunlar işe başlamadan önce sözleşme yapması ve bu sözleşmenin bir örneğini İdareye sunması gerekir. İdarece onaylanmayan alt yükleniciler kesinlikle iş yerinde çalıştırılamaz.

1.2. Yasaklılık Durumu ve Yetenek Kontrolü

Kamu ihalelerinde yasaklı olan veya ihaleye katılamayacak durumda bulunan kişiler, alt yüklenici olarak da çalıştırılamaz. Alt yüklenici olamayacak kişiler şunlardır:

  • İhalelere katılmaktan yasaklanmış olan kişiler veya kuruluşlar.
  • Ön yeterlik/yeterlik değerlendirmesi sonucunda yeterli bulunanlar ile işin ihalesine teklif veren istekliler.
  • Yüklenicinin bir ortak girişim olması halinde, ortak girişimin kendi ortakları.

İdare, alt yüklenici listesine onay vermeden önce bu hususları araştırmak zorundadır.

1.3. Sorumluluk ve İşçilik Yükümlülükleri

Alt yüklenicinin çalıştırılması, asıl yüklenicinin İdareye karşı olan sorumluluğunu asla ortadan kaldırmaz. Borçlar Kanunu'na göre, yüklenici, eserin meydana getirilmesinde kişisel özelliklerinin önem taşımadığı hallerde işi başkasına yaptırabilir. Ancak, asıl yüklenici ve alt yükleniciler, yapının fen ve sanat kurallarına uygun yapılmamasından doğan zarar ve ziyandan, yapının tamamı için kesin kabul onay tarihinden itibaren on beş yıl süreyle müteselsilen sorumludur.

İş Kanunu hükümleri açısından ise, asıl işveren konumundaki İdare, alt yüklenicinin işçilerine karşı kanundan, iş sözleşmesinden veya toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

 

II. Alt Yüklenici İş Bitirme Belgelerinin Kullanımı

Alt yükleniciler tarafından gerçekleştirilen işlerin, gelecekteki ihalelerde iş deneyimi olarak kullanılması özel kurallara tabidir.

  • Belge Düzenleme Şartı: İdarenin onayıyla çalışan alt yüklenicilere, sözleşmelerinin tamamını bir bütün olarak gerçekleştirip bitirmeleri ve asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulünün yapılması şartıyla, yaptıkları işin esas sözleşme fiyatları ile hesaplanan tutarını geçmemek üzere, kendi sözleşmelerinde yazılı bedel esas alınarak "Alt Yüklenici İş Bitirme Belgesi" düzenlenir. İdarenin onayı olmaksızın çalıştırılan alt yükleniciler için bu belge düzenlenmez.
  • Özel Sektörde: Özel sektöre ve yurt dışında gerçekleştirilen işler ile alt yükleniciler tarafından gerçekleştirilen işlerin iş deneyiminin belgelendirilmesinde; işe ilişkin sözleşme ve bu sözleşmenin uygulanmasına yönelik olarak Vergi Usul Kanunu çerçevesinde düzenlenen fatura örnekleri veya bunların onaylı suretleri (noter, Yeminli Mali Müşavir, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir veya vergi dairesi onaylı) kullanılır. Bu işler için iş bitirme belgesi düzenlenmiş olsa bile, bu belgeler ihale komisyonunca dikkate alınmaz.
  • Güncelleme Esası: Alt yüklenici iş bitirme belgelerinin parasal tutarları, yüklenici ile alt yüklenici arasında imzalanan sözleşmenin tarihi esas alınarak güncellenir.

 

III. Yapım ve Hizmet İşlerinde Özel Uygulamalar

3.1. Yapım İşlerinde Oran Sınırlaması

Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) hükümleri uyarınca, yapım işlerinde işin tamamı alt yüklenicilere yaptırılamaz. Ayrıca, sözleşmeye konu işin bütününün karakteristiğini yansıtan kısımları, bir bütün halinde alt yükleniciye devredilemez.

İşin niteliğinden kaynaklanan sebepler veya teknik zorunluluklar nedeniyle ihale dokümanında farklı düzenlemeler yapılmamışsa, aşağıdaki oranlara uyulması zorunludur:

  • Tek bir alt yükleniciye yaptırılacak iş bölümlerinin toplam bedeli, sözleşme bedelinin yüzde 30'unu geçemez.
  • Alt yüklenicilere yaptırılacak işlerin toplam bedeli ise sözleşme bedelinin yüzde 50’sini geçemez.

3.2. Hizmet Alımlarında Esneklik ve İstisnalar

Hizmet İşleri Genel Şartnamesi (HİGŞ) de alt yüklenici çalıştırma kurallarını düzenler. İdareler, işin özelliğine göre alt yüklenici çalıştırılmasını öngörmeyebilir.

Ancak, hizmetin karakteristik edimi olmayan bazı işler için istisnalar mevcuttur. Örneğin, temizlik veya yemek hizmet alımlarında, ilaçlama hizmetinin yüklenicide ilgili izin belgesi olmaması durumunda, idari şartnamede alt yükleniciye izin verilmemiş olsa dahi, bu işi izin belgesine sahip olanlara yaptırılabilir.

Personel taşıma hizmetlerinde kullanılan ve mülkiyeti yükleniciye ait olmayan araçların sahipleri ile yüklenici arasında yazılı sözleşme yapılması ve bunun İdareye sunulması zorunludur. Ancak bu durum, aracın sahibini doğrudan alt yüklenici statüsüne sokmaz.

 

IV. İdarenin Denetim Yetkisi ve Yaptırımlar

İdare, alt yüklenicilerin yasalara uygun çalışıp çalışmadığını denetlemekle yükümlüdür. İdare veya kontrol teşkilatı, alt yüklenici tarafından yapılan işlerde sözleşme ve şartname hükümlerine aykırılık tespit etmesi halinde, alt yüklenicinin değiştirilmesini veya söz konusu iş bölümünün bizzat yüklenici tarafından yapılmasını isteyebilir.

Alt yüklenici çalıştırma kurallarının ihlali veya yasaklı kişilerin çalıştırılması, İdare Yetkilisinin/Harcama Yetkilisinin ve gerçekleştirme görevlilerinin sorumluluğunu doğurur. Kamu kaynaklarının kötüye kullanılmaması için gerekli önlemleri almakla yükümlü olan Harcama Yetkilileri ve gerçekleştirme görevlileri, Kanun ve ilgili mevzuat hükümlerine uygunluk sağlamak zorundadır. Aksi takdirde, bu eylemler idari, mali ve cezai sorumlulukla sonuçlanabilir.