Hazır Beton Bulunamadı: Sözleşmedeki Pozun Değiştirilmesi Mümkün mü?

Yapım işlerinde, sözleşmede yer alan bir imalatın yapım şeklinin veya pozunun değiştirilmesi, özellikle bu değişiklik daha yüksek maliyetli bir poza geçişi içeriyorsa, idareler için en riskli alanlardan biridir. Yüklenicilerin malzeme temininde yaşadığı zorluklar, bu değişikliğe gerekçe olarak sunulsa da, Sayıştay bu gerekçeleri "fiili imkansızlık" kapsamında değerlendirmemektedir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, poz değişikliği ve yeni fiyat kararlarınızın YİGŞ ve Sayıştay içtihatlarına uygunluğunu sağlar. Sayıştay 3. Dairesi’nin 22.04.2025 tarihli ve 530 sayılı kararı (A fıkrası), bu konudaki sınırı net bir şekilde çizmektedir.

Kararın İlgili Kısmı

"İdare, sözleşme konusu işlerle ilgili proje v.b. teknik belgelerde, değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu hallerde, işin sözleşmede belirtilen niteliğine uygun bir şekilde tamamlanmasını sağlayacak şekilde gerekli değişiklikleri yapmaya yetkilidir." (YİGŞ Md. 12/4 alıntısı)

Olayın Arka Planı: Hazır Betondan Betoniyerli Poza Geçiş

Bir yapım işi sözleşmesinde, hendek kaplama imalatı "KGM/16.122/K-H (Hazır Beton Harcı ile)" pozu (Birim Fiyatı: 300 TL/m³) olarak yer almıştır. İşin yürütülmesi sırasında idare, bu poz yerine "KGM/16.122/K-Ö (Betoniyer ile)" pozunun (Yeni Birim Fiyatı: 377,388 TL/m³) kullanılmasına karar vermiştir.

İdarenin Gerekçesi: Temin Güçlüğü ve Sel Afeti

İdare bu değişikliği, "Gerekçe Raporu" ile savunmuştur. Gerekçeye göre, bölgede yaşanan sel afetleri, mevcut tek beton santralinin kapasitesini il ihtiyaçları için yetersiz kılmış ve yüklenici hazır beton temininde güçlükler yaşamıştır. İşlerin hızlanması için betoniyer ile imalat yapılmasına karar verilmiştir.

Sayıştay'ın Değerlendirmesi: Temin Güçlüğü "Fiili İmkansızlık" Değildir

Sayıştay (çoğunluk görüşü), bu değişikliği mevzuata aykırı bularak kamu zararına hükmetmiştir:

  1. YİGŞ Md. 12 Şartı: Proje değişikliği (veya poz değişikliği) ancak "değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu" hallerde mümkündür.
  2. Yüklenici Taahhüdü: Yüklenici ihaleye girerken, sözleşmedeki pozu (hazır beton) o fiyattan yapmayı ve malzemeyi temin etmeyi taahhüt etmiştir. Hazır beton temininde yaşanabilecek kısıtlar, yüklenicinin öngörmesi ve tedbir alması gereken ticari bir risktir.
  3. Gerekçe Yetersiz: İdarenin gerekçesi (tek santralin kapasitesizliği), işin "fiilen imkansız" hale geldiğini kanıtlamamaktadır. Yüklenicinin alternatif güzergahlardan veya tesislerden hazır beton temin edemediğine dair tevsik edici bir belge sunulmamıştır.
  4. Mücbir Sebep Farklıdır: İdare savunmasında sel afetini mücbir sebep ve süre uzatımı gerekçesi olarak sunmuşsa da, Sayıştay; mücbir sebep (süre uzatımı nedeni) ile proje değişikliği gerekçesinin (fiili imkansızlık) tamamen farklı kavramlar olduğunu, mücbir sebebin otomatik olarak poz değişikliği hakkı doğurmayacağını belirtmiştir.

Sonuç olarak, aynı nitelikteki imalat, teknik bir zorunluluk (fiili imkansızlık) olmaksızın, sadece temin güçlüğü gerekçesiyle daha pahalı bir poza çevrilmiştir. Aradaki fiyat farkı kamu zararıdır.

Analizin Sonucu

  • İdareler İçin: Yüklenicinin malzeme temin edememesi, daha pahalı bir ikame poza geçiş için yeterli bir YİGŞ gerekçesi değildir. Bu durum, yüklenicinin sözleşmesel taahhüdü altındadır.
  • Yükleniciler İçin: Malzeme temin riskleri (fiyat artışı, arz kıtlığı vb.) kural olarak yükleniciye aittir. Bu riskleri gerekçe göstererek daha yüksek fiyatlı bir imalata geçiş talep edilemez.

Nihai Karar (Sorumluluk): Oluşan kamu zararı (çoğunluk görüşüne göre), iş kalemi değişikliğine ilişkin gerekçe raporunu ve yeni fiyat tutanağını imzalayan ve "Olur" veren Diğer Sorumlulara (Müdür, Mühendis, Şef) müştereken ve müteselsilen, faiziyle birlikte ödettirilmesine (zimmet) oy çokluğuyla karar verilmiştir.