Yeni Birim Fiyatta Kritik Hata: Resmi Fiyatı Güncelleyip %90 Tavanını Uygulamak Kamu Zararıdır!

Yapım işlerinde sözleşme dışı imalatlar için yeni birim fiyat tespiti, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (YİGŞ) 22. maddesi çerçevesinde yapılır. Ancak idarelerin, ihale öncesinde yaklaşık maliyeti güncellemek için kullandıkları katsayıları, daha sonra yeni birim fiyat tespitinde kullanmaları, karmaşık hukuki sorunlara ve kamu zararı iddialarına yol açmaktadır. Sayıştay 1. Dairesi'nin 16.01.2025 tarih ve 10951 sayılı Kararı (İlam No: 63, Madde No: 18), bu uygulamadaki sınırı net bir şekilde çizmektedir.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, YİGŞ ve fiyat farkı mevzuatının doğru yorumlanması, hak kayıplarının önlenmesi ve kamu zararı riskinin yönetilmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak kritik önem taşımaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"Şartnamenin 22'nci maddesinde, yeni birim fiyatlar oluşturulduktan sonra bu fiyatların herhangi bir nedenle güncellenmesine cevaz veren bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle resmi birim fiyatlar kullanılarak yeni birim fiyat yapılan hallerde de sözleşme yılı için yayımlanan resmi birim fiyatlar kullanılmalı ve bu fiyatlara herhangi bir güncelleme katsayısı uygulanmamalıdır."

Olayın Arka Planı: Güncellenmiş Fiyat Üzerinden Yeni Fiyat Tespiti

Bir idare, sözleşme dışı yeni imalat kalemleri için YİGŞ Md. 22 uyarınca yeni birim fiyat tespiti yapmıştır. İdare bu tespiti yaparken şu yolu izlemiştir:

  1. İşin yaklaşık maliyetinin, ihale öncesinde (YİİUY Md. 11/3 uyarınca) TÜİK İnşaat Maliyet Endeksi'ne göre bir katsayı (... katsayısı) ile güncellendiğini belirtmiştir.
  2. Yeni birim fiyatı tespit ederken, sözleşme yılı resmi birim fiyatlarını almış ve bu fiyatları da aynı katsayı (... katsayısı) ile çarparak güncellemiştir.
  3. YİGŞ Md. 22'de belirtilen tenzilat (indirim) oranlarını, bu güncellenmiş resmi fiyat üzerinden uygulamıştır.

İdarenin Savunması: "Tenzilat Oranı" Gerekçesi

İdare, bu uygulamayı "tenzilat oranındaki adaletsizliği" önlemek için yaptığını savunmuştur. İdareye göre; yaklaşık maliyet güncellenmiş ancak yüklenicinin teklifi sabit kalmış, bu da ihale tenzilat oranının (görünürde) artmasına neden olmuştur. Eğer yeni fiyat tespitinde resmi fiyatlar güncellenmezse, YİGŞ Md. 22'deki tenzilat hesabı (benzer poz tenzilatı veya genel tenzilat) yüklenici aleyhine haksız bir sonuç doğuracaktır.

Sayıştay'ın Kararı: %90 Tavanı (Minimum %10 Tenzilat) Kuralı Önceliklidir

Sayıştay Dairesi, bu savunmayı şartlı olarak değerlendirmiş ve YİGŞ Md. 22(5)'teki %90 tavanı kuralını (yani minimum %10 tenzilat zorunluluğunu) esas almıştır:

  1. Durum 1 (Tenzilat %10'dan Fazlaysa): Eğer ihale tenzilatı veya benzer poz tenzilatı %10'un üzerindeyse (örn. %15 ise, fiyat 0,85 ile çarpılacaksa), idarenin "yaklaşık maliyet güncellemesi tenzilatı etkiledi, bu yüzden resmi fiyatı da güncelliyorum" savunması geçerli kabul edilmiştir. Zira bu durumda tenzilat oranı ile yaklaşık maliyet arasındaki bağ devam etmektedir.
  2. Durum 2 (Tenzilat %10'dan Azsa): Eğer ihale tenzilatı veya benzer poz tenzilatı %10'un altındaysa (örn. %5 ise), YİGŞ Md. 22(5) zaten idareye "tenzilat oranının en az 0,10 olacağı" şeklinde bir minimum sınır (yani fiyat tavanı %90) getirmiştir.

Sayıştay'a göre, tenzilatın %10'dan az olduğu bu ikinci durumda, idare zaten kanunen minimum %10 tenzilat (%90 tavanı) uygulamak zorundadır. Bu noktada "yaklaşık maliyet ile tenzilat oranı arasındaki bağ ortadan kalktığından", idarenin resmi fiyatı ayrıca bir katsayı ile güncellemesi için hiçbir hukuki gerekçe kalmamaktadır.

Analizin Sonucu

  1. Temel Kural: YİGŞ Md. 22, yeni fiyatların "güncellenmesine" cevaz vermez. Resmi fiyatlar, sözleşme yılı için yayımlandığı haliyle kullanılmalıdır.
  2. İstisna (Sayıştay Yorumu): İdarenin "yaklaşık maliyet güncellendi" savunması, sadece ve sadece uygulanacak tenzilat oranı %10'un üzerindeyse (örn. %15, %20 gibi) geçerlidir.
  3. Kamu Zararı: Eğer uygulanacak tenzilat %10'un altındaysa (örn. %5, %8), idare güncellenmemiş resmi fiyata minimum %10 tenzilatı (yani %90 tavanını) uygulamak zorundadır. Resmi fiyatı önce güncelleyip sonra %90'ını almak, kamu zararına yol açar.
  4. Sonuç: Kararda, tenzilatı %10'un altında olan kalemlerde güncelleme katsayısı uygulanması nedeniyle oluşan kamu zararının sorumlulara (Harcama Yetkilisi, Gerçekleştirme Görevlisi vb.) ödettirilmesine karar verilmiştir.