Yeni Fiyatta %90 Kuralı İhlali: 'Uygulama Ayı' Rayici Kullanarak Üst Sınır Aşılamaz!

Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (YİGŞ) 22. maddesi, sözleşmede olmayan işler için yeni fiyat tespitinin kurallarını belirler. Bu kuralların en önemlilerinden biri, tespit edilen yeni fiyatın, işin resmi rayiçlerle hesaplanan bedelinin %90'ını geçemeyeceği yönündeki üst sınır kuralıdır. Bu sınırın nasıl hesaplanacağı, idarelerin en çok hata yaptığı teknik konuların başında gelir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, YİGŞ Md. 22'ye uygun, risksiz yeni fiyat analizleri oluşturmanızı sağlar. Bu analizimizde, Sayıştay 4. Dairesi'nin 30.01.2025 tarih ve 343 sayılı Kararını (Madde 7) ve bu kararın atıfta bulunduğu KİK kararını inceleyerek, %90 üst sınırının nasıl yanlış uygulandığını analiz edeceğiz.

Kararın İlgili Kısmı

"Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunmaması halinde ise, yeni birim fiyat; yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın %90'ını geçemez... Resmi rayicin kullanıldığı iş kalemlerinde ise ihale tarihindeki fiyatın değil daha yüksek olan uygulama tarihindeki fiyatın esas alınması sonucunda mevzuat gereğince üst sınır olan resmi analiz ve rayiçlerle belirlenen birim fiyatın yüzde doksanı olan üst sınırın aşıldığı... Tespit edilmiştir."

Olayın Arka Planı: Yeni Fiyat Tespiti ve %90 Sınırı

Bir yapım işinde iş artışı nedeniyle sözleşme kapsamına yeni iş kalemleri ilave edilmiştir. YİGŞ Md. 22(5) uyarınca, (sözleşmede benzer iş kalemi bulunmadığı durumda) bu yeni iş kalemlerinin fiyatı, "yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın %90'ını" geçemez. İdare, bu kuralı uygulamış ancak üst sınırın hesabında kritik bir hata yapmıştır.

İdarenin Hatalı Üst Sınır Hesabı

İdare, %90 kuralının uygulanacağı baz fiyatı (resmi analiz ve rayiçlere dayalı fiyatı) belirlerken, ihale tarihindeki (daha düşük olan) resmi rayiçleri değil, uygulama ayındaki (daha yüksek olan) rayiçleri esas almıştır. Ayrıca, resmi rayici bulunan bazı iş kalemleri (örn: SBR kauçuk, akrilik zemin kaplama) için "özel poz" gerekçesiyle mevzuatta yeri olmayan proforma fatura ile yüksek rayiç belirlemiştir.

Bu şekilde, %90 kuralının uygulanacağı matrahı (baz fiyatı) suni olarak yükseltmiş ve bu yüksek fiyat üzerinden %90'ını alarak ödeme yapmıştır. Sonuç olarak ödenen fiyat, ihale tarihi rayiçlerine göre hesaplanan %90'lık gerçek yasal sınırı aşmıştır.

Sayıştay Kararı: Üst Sınır 'İhale Tarihi' Rayiçlerine Göre Hesaplanır

Sayıştay Dairesi, bu yöntemin mevzuatı dolanmak anlamına geldiğini ve kamu zararı oluşturduğunu belirtmiştir. Kararda şu hususlar vurgulanmıştır:

  1. 'Özel Poz' Değil: İdarenin "özel poz" dediği imalatların çoğunun Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı birim fiyat kitaplarında karşılığı olan, yaygın kullanılan malzemeler olduğu, bu nedenle "özel poz" sayılamayacağı belirtilmiştir.
  2. 'İhale Tarihi' Rayici Esastır: Sorumluların "uygulama ayı fiyatı kullanılır" savunması reddedilmiştir. Fiyat farkı ödenen sözleşmelerde, yeni fiyatın amacı ihale tarihindeki baz fiyatı bulmaktır. %90 üst sınırının uygulanacağı "resmi analiz ve rayiçlerle hesaplanan fiyat" da bu nedenle ihale tarihi rayiçlerine göre belirlenmelidir.
  3. 'Uygulama Ayı' Rayicinin İstisnası: "Uygulama ayı" rayici sadece, bir girdinin ihale tarihinde hiçbir resmi rayicinin bulunmadığı (gerçekten özel poz olan) istisnai durumlarda tespit edilir. Bu durumda bile, bulunan bu fiyat Pn katsayısıyla ihale tarihine indirgenir.

KİK Kararına Atıf

Sayıştay, bu görüşünü Kamu İhale Kurulu'nun 28.12.2022 tarihli ve 2022/DK.D-470 sayılı Düzenleyici Kararı ile de desteklemiştir. O kararda, yeni bir "paçal poz" oluşturulurken, girdilerden ihale tarihi fiyatı belirlenebilenler için bu fiyatın, belirlenemeyenler için ise uygulama ayı fiyatının Pn ile indirgenmiş halinin kullanılması gerektiği (karma tespit) açıkça belirtilmiştir. İdarenin tüm girdiler için uygulama ayı fiyatını alması bu karara da aykırıdır.

Analizin Sonucu

  • %90 Sınırının Matrahı: YİGŞ Md. 22'ye göre yeni birim fiyat belirlenirken uygulanacak %90 üst sınırının matrahı (yani %100'lük bedel), o iş kaleminin ihale tarihi itibarıyla geçerli olan resmi analiz ve rayiçlerine göre (kâr ve genel gider dahil) hesaplanan fiyattır.
  • Uygulama Ayı Rayici Kullanılamaz: İdareler, bu üst sınırı belirlerken, ihale tarihindeki resmi rayiçler yerine daha yüksek olan uygulama ayındaki rayiçleri kullanamaz. Bu, %90 kuralını işlevsiz kılan ve kamu zararına yol açan bir işlemdir.
  • "Özel Poz" İstisnası: Bir imalatın "özel poz" sayılması (resmi tarifi/analizi olmaması) çok istisnai bir durumdur. İdareler, birim fiyat kitaplarında benzeri veya girdileri bulunan imalatları "özel poz" olarak tanımlayıp proforma fatura ile fiyat belirleyerek %90 kuralından kaçınamaz.
  • Sorumluluk Ayrımı: Karar, sorumluluk açısından da önemli bir ayrım yapmıştır. Yeni fiyatın usulsüz tespit edilerek kamu zararına yol açılmasında, bu fiyat tespit sürecine (onay, kontrol) katılan harcama yetkilisi ve teknik gerçekleştirme görevlileri (kontrol mühendisi vb.) sorumlu tutulmuş; ancak bu sürece katılmayıp sadece onaylanmış belgelere göre ödeme emrini düzenleyen gerçekleştirme görevlisi sorumlu tutulmamıştır.