Yeni Birim Fiyatta "Hangi" Tenzilat Uygulanır? Sayıştay'ın Poz Bazlı ve Genel Tenzilat Ayrımı

Yapım işleri sözleşmelerinde, yeni birim fiyat (YBF) tespiti ve bu fiyata ihale tenzilatı uygulanıp uygulanmayacağı, hem idareler hem de yükleniciler için en karmaşık ve riskli alanlardan biridir. Sözleşmede olmayan bir imalatın fiyatlandırılması, YİGŞ 22. maddeye göre yapılsa bile, tenzilat oranı ve fiyatın yıllara göre güncellenmesi konuları ciddi kamu zararı riskleri barındırmaktadır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, YBF analizlerinin ve tenzilat uygulamalarının hukuka uygunluğunu temin eder. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 16.02.2022 tarihli ve 51061 sayılı Kararı, bu konudaki kritik nüansları aydınlatmaktadır.

Kararın İlgili Kısmı

"Bu nedenle, yeni fiyata ihale tenzilatı uygulanması sözleşmede öngörülmüş olması ya da yüklenicinin kabulü dışında mümkün bulunmamaktadır. Ancak ilam maddesine konu işte sözleşme eki özel teknik şartnamenin... 'genel ihale tenzilatına tabi tutulacaktır' ...hüküm gereğince... ihale tenzilatı uygulanmasında bir sakınca bulunmamaktadır."

Tenzilat Oranında Anlaşmazlık ve Yıllık Güncelleme

Bir belediyenin yapım işinde, teknik zorunluluklarla (örn: beton kalınlığının artırılması, çelik donatının kaldırılması) bazı iş kalemlerinin yapım şartları değişmiştir. İdare ve yüklenici, YİGŞ 22. madde uyarınca yeni birim fiyat tespiti sürecine girmiştir.

Temel anlaşmazlık iki noktada toplanmıştır:

  1. Tenzilat Oranı: İdare, YBF'ye poz bazlı (%36,23 gibi yüksek bir) tenzilat uygulamak istemiş, yüklenici ise sözleşmedeki özel hükme dayanarak genel ihale tenzilatının (%20,94) uygulanması gerektiğini savunmuştur. İdare, sonradan yüklenicinin bu talebini kabul etmiştir.
  2. Yıllık Güncelleme: Sözleşmede fiyat farkı ödenmeyeceği açıkça belirtilmesine rağmen, idare YİGŞ 22'deki "uygulama ayı rayici" ifadesine dayanarak 2016'da tespit ettiği YBF'leri 2017 ve 2018'de güncelleyerek ödemiştir.

Sayıştay Temyiz Kurulu: Tenzilat Uygulaması İçin Sözleşmede Hüküm Olmalı

Sayıştay Temyiz Kurulu, normal şartlarda YİGŞ 22'ye göre oluşturulan yeni birim fiyata tenzilat uygulanmasının yasal dayanağı olmadığını vurgulamıştır.

Ancak bu karar, kritik bir istisnayı netleştirmiştir: Eğer sözleşmede (veya bu olaydaki gibi Özel Teknik Şartname'de) yeni fiyatlara "genel ihale tenzilatı uygulanacağına" dair açık bir hüküm varsa ve yüklenici de bunu kabul etmişse, tenzilat uygulanması hukuka uygundur.

Sayıştay Temyiz Kurulu: Poz Bazlı Tenzilat vs. Genel Tenzilat: Kamu Zararı Nerede?

Kurul'un çoğunluğu, yüklenicinin kabulüne rağmen "genel tenzilatı" (%20,94) değil, o iş kaleminin yaklaşık maliyet ve teklifi arasındaki farktan doğan poz bazlı (itibari) tenzilatı (%36,23) esas almıştır.

Poz bazlı (daha yüksek) tenzilat oranı uygulanmadığı ve daha düşük olan genel tenzilat oranıyla ödeme yapıldığı için, aradaki fark kamu zararı olarak nitelendirilmiştir. (Not: Azınlık görüşü bu yoruma katılmamış, yüklenicinin kabul ettiği genel tenzilat oranının esas alınması gerektiğini savunmuştur.)

Sayıştay Temyiz Kurulu: Fiyat Farksız Sözleşmede YBF Güncellemesi "Dolaylı Fiyat Farkıdır"

Temyiz Kurulu'nun oy çokluğuyla netleşen ikinci önemli tespiti, fiyat güncellemesiyle ilgilidir.

Sözleşmede fiyat farkı ödenmeyeceği açıkça hüküm altına alınmışsa, YBF'lerin "uygulama ayı rayici" gerekçesiyle her yıl güncellenmesi hukuka aykırıdır.

Bu uygulama, sözleşme yasağının etrafından dolaşılarak yapılan "dolaylı şekilde fiyat farkı ödemesi" olarak kabul edilmiş ve kamu zararına hükmedilmiştir. Yeni birim fiyat, tespit edildiği tarihteki (örn: 2016) fiyatlarla işin sonuna kadar geçerli olmalıdır.

Analizin Sonucu

  • Bu karar, YBF ve tenzilat ilişkisinde kritik uyarılar içermektedir:
  • İdareler için: Yeni birim fiyata tenzilat uygulamak istiyorsanız, buna dair sözleşme veya teknik şartnamelere mutlaka açık bir hüküm (örn: "genel ihale tenzilatı uygulanır") koymalısınız. Aksi takdirde, YİGŞ 22'ye göre tenzilat uygulamanız mümkün değildir.
  • İdareler için (Dikkat): Fiyat farkı verilmeyen bir işte, tespit ettiğiniz yeni birim fiyatı asla "güncellemeyin". YBF, tespit edildiği yılın fiyatlarıyla sabit kalmalı ve işin sonuna kadar o fiyattan ödenmelidir.

Yükleniciler için: İhale dokümanını incelerken, YBF'lere tenzilat uygulanıp uygulanmayacağına dair özel hükümleri (Özel Teknik Şartname vb.) dikkatle arayın. Sözleşmede hüküm yoksa, idarenin sonradan tenzilat uygulamasını kabul etmek zorunda değilsiniz.