Yeni Birim Fiyatta "Her Ebatta" İbaresi Tuzağı: En Yüksek Tavan Fiyatı Seçmek Kamu Zararıdır!

Yapım işlerinde sözleşme dışı imalatlar için Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (YİGŞ) 22. maddesine göre yeni birim fiyat tespiti yapılması, idareler ile yükleniciler arasında sıklıkla anlaşmazlığa neden olmaktadır. Özellikle "her ebatta" gibi genel tanımlı iş kalemlerinde, hangi malzemenin fiyatının (rayicinin) esas alınacağı kritik bir belirsizliktir. İdarenin bu noktada "kaynakların verimli kullanılması" ilkesine aykırı hareket etmesi, kamu zararı doğurabilmektedir. Sayıştay 1. Dairesi'nin 16.01.2025 tarih ve 10951 sayılı Kararı (İlam No: 63, Madde No: 7), bu konuda idarelerin dikkat etmesi gereken önemli bir metodoloji ortaya koymaktadır.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, olası kamu zararı ve zimmet sorumluluklarının önüne geçmenizi sağlayacaktır.

Kararın İlgili Kısmı

"Ancak, rayiç olarak Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 22'nci maddesinde belirtildiği gibi... tavan fiyatlar dikkate alınırken ...nda yapılmış olan hesaplamada olduğu gibi... ve... ebatlarındaki üç çelik şeritin tavan fiyatlarının ortalaması alınmadan çelik şeritler içerisinde tavan fiyatı en yüksek değere sahip olan... için belirlenmiş olan fiyatın dikkate alındığı görülmüştür."

Olayın Arka Planı: "Her Ebatta" Pozu İçin Fiyat Tespiti

Bir kamu idaresi, yürüttüğü yapım işinde sözleşme kapsamında olmayan bir donatı şeridi imalatına ihtiyaç duymuştur. Bu yeni iş kalemi, "... pozunda 'Her Ebatta' donatı şeridi temin edileceği" şeklinde tanımlanmıştır. Bu imalatın üç farklı ebatta (örn: A, B, C) çelik şerit kullanılarak yapılacağı anlaşılmıştır.

İdarenin Hatalı Uygulaması: Analizde Ortalama, Fiyatta En Yüksek

İdare, YİGŞ Md. 22 uyarınca yeni birim fiyat tutanağı düzenlerken tutarlı olmayan bir yöntem izlemiştir:

  1. Miktar Analizi (Doğru Yaklaşım): İmalatın metre başına düşen ağırlığını (yani miktarını) hesaplarken, kullanılacak üç farklı ebadın (A, B, C) ağırlıklarının ortalamasını alarak analizi oluşturmuştur. Bu yaklaşım, pozun "Her Ebatta" tanımını destekler nitelikte bulunmuştur.
  2. Rayiç Tespiti (Hatalı Yaklaşım): Ancak sıra fiyata (rayice) geldiğinde, idare kendi yayımladığı tavan fiyat listesini esas almıştır. Bu listede üç ebat (A, B, C) için ayrı ayrı tavan fiyatlar bulunmaktadır. İdare, miktar analizinde yaptığı gibi bu üç fiyatın ortalamasını almak yerine, çelik şeritler içinde tavan fiyatı en yüksek değere sahip olan malzemenin fiyatını tek başına esas almıştır.

Sayıştay'ın "Kaynak Verimliliği ve Tutarlılık" Yorumu

Sayıştay Dairesi, YİGŞ Md. 22'nin rayiç belirlenmesinde idarelere "kaynakların verimli kullanılmasını gözetme" yükümlülüğü getirdiğini hatırlatmıştır. Kararda, idarenin kendi miktar analizindeki metodolojisi (ortalama almak) ile rayiç seçimindeki metodolojisinin (en yükseği seçmek) çeliştiği vurgulanmıştır.

Sayıştay'a göre, miktar analizi üç ebadın ortalamasına dayanıyorsa, "kaynakların verimli kullanılması" ilkesi gereği fiyatın da bu üç ebadın tavan fiyatlarının ortalaması alınarak oluşturulması gerekirdi. En yüksek fiyatın seçilmesi, bu ilkeye aykırı bulunmuş ve aradaki fark kamu zararına yol açmıştır.

Analizin Sonucu

  1. İdareler İçin: "Her ebatta", "çeşitli" veya "muhtelif" gibi genel tanımlı yeni pozlarda, eğer miktar analizi birden fazla malzeme tipinin ortalamasına veya ağırlıklı ortalamasına dayanıyorsa, fiyat (rayiç) tespiti de aynı metodolojiye (ortalama veya ağırlıklı ortalama) dayanmalıdır.
  2. Metodolojik Tutarlılık: Analiz girdileri ile fiyat girdileri arasında tutarlılık olmalıdır. Analizde A, B, C malzemelerinin ortalaması alınıp, fiyatta sadece en pahalı olan A'nın fiyatının alınması, kamu zararı riskini doğurur.
  3. YİGŞ Md. 22: Bu madde, rayiç seçiminde idareye takdir yetkisi verse de, bu yetki "kaynakların verimli kullanılması" ilkesiyle sınırlıdır.
  4. Sonuç: Kararda, tespit edilen kamu zararının daha sonra yüklenicinin hakedişinden kesinti yoluyla tahsil edildiği ve bu nedenle ilişilecek husus kalmadığı belirtilmiştir.