Teknik Şartnamede Coğrafi Kısıtlama: 'Yoğurt Sadece Niğde'den Alınacak' Şartı İhaleyi İptal Ettirdi!

Kamu ihalelerinde temel amaç, 4734 sayılı Kanun'un 5. maddesi uyarınca rekabeti, eşit muameleyi ve kaynakların verimli kullanımını sağlamaktır. İdarelerin, teknik şartnamelerde ihtiyacın kalitesini tanımlama yetkisi varken, bu yetkiyi belirli bir firmayı, markayı veya coğrafi bölgeyi işaret edecek şekilde kullanmaları, ihalenin temel ilkelerini zedeler. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, şartnamelerdeki rekabeti engelleyici hükümleri erkenden tespit etmenize yardımcı olur. Kamu İhale Kurulu'nun 12.02.2025 tarihli ve 2025/UH.II-516 sayılı kararı, bu konudaki net çizgiyi bir kez daha göstermiştir.

Kararın İlgili Kısmı

"Belirtilen düzenlemeler çerçevesinde 'Yoğurt' ürünü için belirtilen ayrıntılı özelliklerle birlikte sadece Niğde il sınırları içerisinde üretim ve dağıtım yapan firmalardan tedarik yapılması gerektiğine ilişkin düzenlemenin isteklilerin özgür bir şekilde teklif fiyatı oluşturmalarına engel nitelikte olduğu gibi, ihaleye katılımı da daraltabileceği, isteklilerin ihale dokümanında yer verilen evsafları karşılamakla yükümlü olduğu, ürün tedariğinin belirli bir coğrafya ile kısıtlanamayacağı... başvuru sahibinin iddiasının yerinde olduğu sonucuna varılmıştır."

Olayın Arka Planı: Yoğurt Tedariğinde "Yerel Şartı"

Bir İl Sağlık Müdürlüğü, "Malzemeli Yemek Pişirme, Dağıtım ve Sonrası Hizmeti Alımı" için ihaleye çıkmıştır. İdare, Teknik Şartname'de yer alan "Ürün Evsafları" bölümünde, temin edilecek yoğurt için TS EN ISO 9001, TS EN ISO 22000 belgeleri, yağ oranı, tat, koku gibi birçok teknik kriter belirlemiştir.

Ancak idare, bu teknik kriterlere ek olarak şu maddeyi de eklemiştir:

"10) Tedarik riskleri göz önünde bulundurulmak suretiyle Niğde İl Sınırları içerisinde üretim ve dağıtım yapan firmalardan yoğurt alımı yapılacaktır."

Bir istekli firma (Hayat Organizasyon), bu maddenin ihaleye katılımı daralttığı, rekabeti engellediği ve isteklileri karşılıklı ticari anlaşmalar yapmaya zorlayarak kamu zararına yol açacağı iddiasıyla KİK'e başvurmuştur.

KİK'in Değerlendirmesi: "Coğrafi Kısıtlama Rekabeti Öldürür"

Kamu İhale Kurulu, şikâyetçinin bu iddiasını yerinde bularak ihalenin iptaline karar vermiştir. Kurul'un değerlendirmesi şu temel mantığa dayanmaktadır:

  1. Önemli Olan Evsaftır, Kaynak Değil: İdare, teknik şartnamede yoğurdun kalitesini, standardını, yağ oranını, hijyen koşullarını (ISO 9001, ISO 22000 vb.) belirleyebilir. İstekliler de bu evsafı karşılamakla yükümlüdür. Ancak bu evsafı karşılayan bir ürünün, Türkiye'nin hangi ilinden (Niğde, Konya, Ankara vb.) tedarik edileceğine idare karar veremez.
  2. Rekabetin Engellenmesi: Ürün tedariğini "Niğde il sınırları" ile kısıtlamak, Niğde dışındaki yoğurt üreticilerinin veya bu üreticilerden daha uygun fiyata tedarik sağlayabilecek ulusal dağıtımcıların ihaleye teklif vermesini engeller. Bu durum, 4734 sayılı Kanun'un temel rekabet ilkesine açıkça aykırıdır.
  3. Teklif Oluşturma Özgürlüğü: Bu kısıtlama, isteklilerin özgürce maliyet analizi yapmasını ve teklif fiyatı oluşturmasını engeller.
  4. Aşırı Düşük Teklif Sorunu: KİK ayrıca, bu tür bir kısıtlamanın, ihalenin ilerleyen aşamalarında (aşırı düşük teklif sorgulaması) da sorun yaratacağına dikkat çekmiştir. İstekli, Kamu İhale Genel Tebliği'ne göre üçüncü kişilerden aldığı fiyat teklifleriyle maliyetini açıklamak istediğinde, sadece "Niğde'deki firmalardan" teklif almak zorunda kalacaktır. Bu durum, açıklama yöntemlerini kısıtlayarak süreci tıkayabilir.

İdare, bu düzenlemeyi "tedarik risklerini" gerekçe göstererek savunmuş olsa da, KİK bu gerekçeyi yeterli bulmamış ve coğrafi kısıtlamanın rekabeti ihlal ettiğine hükmetmiştir. Bu aykırılık düzeltici işlemle giderilemeyeceğinden, ihale iptal edilmiştir.

Analizin Sonucu

Bu KİK kararı, idarelere teknik şartname hazırlarken kesin bir dille "yapılmaması gerekenleri" göstermektedir:

  • Marka, Model, Bölge Yasağı: Teknik şartnamelerde belli bir marka, model, patent veya kaynak belirtilemez. KİK, "Niğde il sınırları" ifadesini de bu kapsamda bir "kaynak" veya "menşei" belirtme olarak yorumlamış ve iptal etmiştir.
  • "Tedarik Riski" Gerekçesi Geçerli Değil: İdarelerin, taze ürün tedariki gibi konularda "tedarik riskini" öne sürerek yerel firmaları kayırması veya coğrafi kısıtlama getirmesi hukuken mümkün değildir. Önemli olan, yüklenicinin sözleşme süresince şartnamedeki evsafı (örn: "günlük taze yoğurt") sağlamayı taahhüt etmesidir; bunu hangi ilden getireceği yüklenicinin ticari kararıdır.
  • İsteklilerin İtiraz Stratejisi: İstekliler, bir şartnamede "il sınırları içinde", "ilçede faaliyet gösteren" veya belirli bir "bölgeden temin edilecek" gibi coğrafi kısıtlamalar gördüklerinde, bu durumu rekabetin engellenmesi olarak şikâyet konusu yaparak ihalenin iptalini veya düzeltilmesini sağlayabilirler.