Sözleşmedeki "Birim Fiyata Dahil" İbaresi Nasıl Yorumlanmalı? Sayıştay'dan Kritik İskele Kararı

Yapım işi sözleşmelerinde "birim fiyatlara dahil olan işler" başlığı altında sayılan imalatlar, yüklenicinin teklif fiyatını oluştururken dikkate alması gereken maliyetlerdir. İdarelerin, sözleşmede açıkça "dahil" olduğu belirtilen bir iş kalemi için, sonradan "iş artışı" ve "yeni birim fiyat" yoluyla mükerrer ödeme yapması, kamu zararı tartışmalarının merkezinde yer almaktadır. Sayıştay 4. Dairesi'nin 28.01.2025 tarih ve 342 sayılı Kararı (İlam No: 70, Madde No: 4), bu konuda idarenin yorum esnekliğinin sınırlarını çizmektedir.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sözleşme hükümlerinin yorumlanması, yeni birim fiyat tespiti ve iş artışı süreçlerinde mükerrer ödemelerin önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, olası kamu zararı risklerini bertaraf edecektir.

Kararın İlgili Kısmı

"Sözleşme hükmünden anlaşılacağı üzere, dış cephe duvar ve tavan imalatlarında kullanılacak iş iskelesinin bedeli birim fiyatlara dahildir. Yüklenici bu hususu göz önünde bulundurarak teklifini verdiğinden yükleniciye bu kapsamda ayrıca bir ödeme yapılması mümkün görülmemektedir... sözleşme bedeline dahil iş iskelesinin yerine iş güvenliği gereği galvaniz sac yapıldığına ilişkin savunmaların ve sözleşmede yer alan iş iskelesi ile iş artışı kapsamında sözleşmeye dahil edilen iş iskelesinin farklı olduğuna ilişkin savunmaların teknik anlamda yerinde olmadığı değerlendirilmektedir."

Olayın Arka Planı: Sözleşmede "Dahil" Olan İskele

Bir yapım işi sözleşmesinin "Diğer Hususlar" başlıklı 32. maddesinde, "Yer teslimi yapıldıktan sonra, iş başlamadan önce yapının çevresine iskele kurulup koruma perdesi (filesi) yapılarak kapatılacak olup iskele ve koruma perdelerinin fiyatları birim fiyatlara dahil olup bunun için yükleniciye ayrı bir bedel ödenmeyecektir" hükmü yer almaktadır.

İdarenin Uygulaması: "Farklı İskele" Gerekçesiyle Yeni Fiyat

İdare, işin devamı sırasında 24.08.2023 tarihli bir iş artış/azalış raporuyla, "Ön yapımlı bileşenlerden oluşan tam güvenlikli, dış cephe iş iskelesi yapılması" imalatı için yeni birim fiyat oluşturmuş ve yükleniciye bu kalemden ayrıca ödeme yapmıştır.

İdarenin Savunması: "Güvenlik İskelesi" ve "İmalat İskelesi" Farklıdır

Sorumlular (İdare), sözleşmedeki "iskele" hükmünün, Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Md. 9 uyarınca alınması gereken "çevre güvenlik tedbiri" (iş güvenliği) amaçlı olduğunu, bu kapsamda bina çevresinin 2 metre yüksekliğinde galvaniz sacla kapatıldığını savunmuştur. Yeni birim fiyatı yapılan "dış cephe iskelesinin" ise bu güvenlik tedbirinden farklı olarak, dış cephe boya imalatının yapılabilmesi için gerekli olan imalat iskelesi olduğunu iddia etmişlerdir.

Sayıştay Çoğunluk Kararı: Savunma Teknik Olarak Yersizdir

Sayıştay Dairesi (oy çokluğuyla), bu savunmayı kabul etmemiştir:

  1. Sözleşme Hükmü Açıktır: Sözleşme, "iskele kurulup koruma perdesi (filesi) yapılarak kapatılacak" ifadesini kullanmış ve bunun "birim fiyatlara dahil" olduğunu netçe belirtmiştir. Yüklenici teklifini bu maliyeti (hem güvenlik hem imalat iskelesi) bilerek vermek zorundadır.
  2. YİGŞ Yükümlülüğü: İdarenin "güvenlik için galvaniz sac yaptık" savunması, sözleşmedeki "iskele" yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. Zira YİGŞ Md. 9 uyarınca iş güvenliği tedbirlerini (galvaniz sac dahil) almak zaten yüklenicinin sözleşme bedeli içindeki asli sorumluluğudur.
  3. Mükerrer Ödeme: Sonuç olarak, sözleşme bedeline zaten dahil olan bir imalat (iskele) için, iş artışı yoluyla "yeni birim fiyat" oluşturulması mükerrer ödemedir ve kamu zararıdır.

Sorumluluk ve Azınlık Görüşü

  • Sorumluluk: Kamu zararı, "iş artış oluru" kararına dayandığından, sorumluluk bu kararı hazırlayan (İnşaat Mühendisi), uygun gören (Müdür/Harcama Yetkilisi) ve onaylayan (Vali Yardımcısı) kişilere yüklenmiştir. Ödeme emrini düzenleyen Gerçekleştirme Görevlisi, yine "illiyet bağı" olmadığı gerekçesiyle sorumlu tutulmamıştır.
  • Azınlık Görüşü (Daire Başkanı): Karşı oyda, idarenin savunması haklı bulunmuştur. Sözleşmedeki ifadenin "çevre güvenlik tedbiri" olduğu, yeni fiyat yapılan "dış cephe iskelesi"nin ise imalatın kendisi için gerekli farklı bir teknik poz olduğu, bu nedenle ödemenin doğru olduğu ve kamu zararı oluşmadığı savunulmuştur.

Analizin Sonucu

  1. İdareler İçin: Sözleşmede "birim fiyatlara dahildir" veya "ayrıca bedel ödenmez" şeklinde belirtilen iş kalemlerine (iskele, nakliye, iş güvenliği tedbirleri vb.) sonradan yeni birim fiyat yoluyla ödeme yapılamaz.
  2. Yükleniciler İçin: Teklif hazırlanırken, sözleşme ve şartnamelerde "fiyata dahil" olarak belirtilen tüm maliyet kalemlerinin (güvenlik, imalat iskelesi, nakliye vb.) analizlere ve birim fiyatlara yansıtıldığından emin olunmalıdır.

Hukuki Yorum: Sayıştay çoğunluk kararı, "iskele" gibi genel bir ifadenin, hem iş güvenliği hem de imalat için gerekli tüm yapıları kapsayacak şekilde yorumlanması ve yüklenicinin teklifine dahil edilmiş sayılması gerektiği yönündedir.