Poz Tarifine Dahil Ama Yapılmayan İmalatın Bedeli Hakedişten Nasıl Düşülür?

Birim fiyat sözleşmeli işlerde, her bir iş kaleminin "birim fiyat tarifi" (analizi), o pozun hangi alt imalatları kapsadığını tanımlar. Peki, yüklenici pozun ana işini yapıp (örn: kazı), tarifte yer alan yardımcı bir işi (örn: iksa) yapmazsa, idare nasıl bir işlem tesis etmelidir? Sayıştay 4. Dairesi'nin 30.01.2025 tarih ve 343 sayılı Kararı (İlam No: 66, Madde No: 6), bu durumda yapılması gereken kesintinin nasıl hatalı hesaplandığını ve doğrusunun ne olması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, birim fiyat tariflerine giren ancak yapılmayan imalatların tespiti ve hakediş kesintilerinin (fiyat farkı dahil) doğru hesaplanması için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, idareleri kamu zararı riskinden korur.

Kararın İlgili Kısmı

"Ancak yükleniciden yapılan kesinti hesabı ve tutarı kontrol edildiğinde; uygulamanın hakediş yapım tekniğine aykırı olduğu, analize giren iş kalemi miktarı ve fiyatının eksik belirlendiği, fiyat farkı hesabının imalatın yapıldığı ay esas alınarak yapıldığı ve hesaplamada katma değer vergisi ve damga vergisinin dikkate alınmadığı, Böylelikle iş kaleminin kapsamına ve birim fiyatına dahil olduğu halde yapılmayan imalatlara ilişkin yüklenicinin alacağından yapılan kesintinin, yukarıda yer verilen ilgili mevzuat hükümlerine aykırı şekilde hesaplandığı, Tespit edilmiştir."

Olayın Arka Planı: İksa İmalatı Yapılmadan Kazı Pozu Ödenmiş

Bir yapım işinde, "SNC.İNŞ.098" gibi çeşitli pozların birim fiyat tarifinin kapsamında, "15.130.1003" poz numaralı "Kazılara sık aralıklı ahşap iksa yapılması" imalatı da bulunmaktaydı. Sayıştay denetim ekibi, sahada bu iksa imalatlarının yapılmadığını tespit etmiştir.

İdarenin Hatalı Düzeltme Girişimi ve Denetçi Tespiti

İdare, bu tespit üzerine 11 numaralı hakediş raporu ile yapılmayan bu iksa imalatlarının bedellerini yüklenicinin alacağından kesme yoluna gitmiştir. Ancak Sayıştay, bu kesinti işleminin "hakediş yapım tekniğine" aykırı ve eksik yapıldığını tespit etmiştir.

Kesintideki hatalar şunlardır:

  1. Eksik Miktar ve Fiyat: Kesintiye esas alınan analize giren iksa miktarı ve fiyatı eksik belirlenmiştir.
  2. Hatalı Fiyat Farkı Hesabı: İmalat miktarındaki bu azalmanın, Fiyat Farkı Esasları'nın 6. maddesinin 9. fıkrasına göre "azalışın kesinleştiği ayın fiyat farkı katsayısı (Pn) esas alınarak" fiyat farkı hesabına (negatif olarak) yansıtılması gerekirdi. İdare ise bunu (hatalı olarak) imalatın yapıldığı ayı esas alarak yapmıştır.
  3. Vergi Eksikliği: Hesaplamada KDV ve Damga Vergisi dikkate alınmamıştır.

Sayıştay'ın Değerlendirmesi: Kesinti Eksik Ama Zarar Tahsil Edilmiş

Daire, idarenin yaptığı kesintinin mevzuata aykırı ve eksik hesaplandığını onaylamıştır. Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 39. maddesine göre, birim fiyat sözleşmelerde ödeme, yapılan iş kalemi miktarı ile teklif fiyatının çarpımına göre yapılır. Eğer tarifteki bir iş yapılmamışsa, o işin bedeli (veya poz içindeki analiz bedeli) ödenmez.

İdarenin bu eksikliği (fiyat farkı ve vergiler dahil) tam olarak hesaplayıp kesmesi gerekirken eksik kesinti yapması kamu zararı oluşturmuştur.

Ancak, sorumluların (idarenin) savunmalarından, denetim raporu sonrası fark edilen bu eksik kesinti tutarının (... TL) daha sonraki bir hakedişte yükleniciden tahsil edildiği anlaşılmıştır.

Analizin Sonucu

  1. İdareler İçin: Birim fiyat tarifine (analizine) dahil olan bir imalatın (örn: iksa, nakliye, sulama) yapılmadığı tespit edilirse, o imalatın analizdeki bedeli, fiyat farkı (Esaslar Md. 6/9 uyarınca azalan miktar olarak) ve ilgili vergiler (KDV, DV) dahil edilerek yüklenicinin hakedişinden kesilmelidir.
  2. Fiyat Farkı Kuralı: Miktarı azalan imalatın fiyat farkı hesabı, imalatın yapıldığı aya göre değil, "azalışın kesinleştiği ayın" (yani kesintinin yapıldığı hakediş ayının) Pn katsayısı esas alınarak yapılır.
  3. Tahsilatın Etkisi: Sayıştay denetimlerinde, mevzuata aykırı bir ödeme veya eksik kesinti tespit edilse bile, bu tutarın nihai karardan (ilamdan) önce idare tarafından (hakedişten kesinti veya nakden) tahsil edilmesi, "ilişilecek husus kalmadığına" karar verilmesini sağlar ve sorumluları tazmin yükünden kurtarır.