Geçici Kabulde Eksik İmalat Bedeline "İhale İndirimi" Uygulayan İdareye Kamu Zararı!

Yapım işlerinde geçici kabul aşamasında tespit edilen eksik veya kusurlu imalatların bedelinin yükleniciden kesilmesi, idarelerin en temel yükümlülüklerindendir. Ancak bu kesinti tutarına, yüklenicinin ihalede yaptığı "tenzilat oranı" (ihale indirimi) uygulanabilir mi? Sayıştay 4. Dairesi'nin 28.01.2025 tarih ve 342 sayılı Kararı (İlam No: 70, Madde No: 3), bu yaygın ancak hatalı uygulamayı kamu zararı olarak nitelendirmiş ve sorumluluk tespiti konusunda kritik bir ayrım yapmıştır.

Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, geçici ve kesin kabul süreçlerinin, kesinti hesaplamalarının ve sorumluluk dağılımlarının doğru yönetilmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, olası kamu zararı risklerini ortadan kaldıracaktır.

Kararın İlgili Kısmı

"Yaklaşık maliyet, sözleşmenin imzalanması ile birlikte işlevini yitirmektedir. Dolayısıyla, sorguya konu edilen tenzilat oranı uygulamasının yasal bir dayanağı bulunmamaktadır... Ödeme emri belgesi hazırlamakla görevlendirilen gerçekleştirme görevlilerinin, harcama yetkilisinin harcamayı onaylamasından ve diğer gerçekleştirme görevlilerinin kararları sonucu oluşan iş ve işlemlerin mevzuata uygun olmamasından sorumluluğu bulunmamaktadır. Ödeme emri belgesini düzenlemesi ve uygun görüş bildirmesi işlemi ile kamu zararı oluşması arasında illiyet bağı kurulamadığından, oluşan kamu zararından sorumlu tutulmaması gerektiği değerlendirilmektedir."

Olayın Arka Planı: Eksik İmalat Kesintisinde Hatalı İndirim

Bir yapım işinin geçici kabulü sırasında, bazı imalatların projeden farklı yapıldığı, bazılarının ise hiç yapılmadığı tespit edilmiştir. İdare, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin (YİGŞ) 23. maddesi uyarınca bu eksikliklerin bedelini hesaplamıştır.

Ancak İdare, hesapladığı bu toplam kesinti bedeline, yüklenicinin sözleşme bedelinin yaklaşık maliyete oranından elde ettiği "ihale indirim oranını" (%...) uygulamış ve yükleniciden indirimli bir tutarda kesinti yapmıştır.

Sayıştay'ın "Tenzilat Uygulaması" Yorumu: Yasal Dayanağı Yoktur

Sayıştay Dairesi, bu uygulamayı temelden hatalı bulmuştur:

  1. Mevzuatta Yeri Yok: 4735 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatta, yaklaşık maliyet üzerinden "tenzilat oranı" hesaplanmasına ve bunun hakedişlere (pozitif veya negatif) uygulanmasına ilişkin hiçbir düzenleme yoktur.
  2. Yaklaşık Maliyetin Rolü: Yaklaşık maliyet; ödenek tespiti, eşik değer belirlenmesi ve aşırı düşük sorgulaması için kullanılan ihale öncesi bir dokümandır. Sözleşme imzalandığı an işlevini yitirir.
  3. Kesinti Kuralı: YİGŞ Md. 23, projeye uygun olmayan veya eksik işlerin bedelinin ona göre ödeneceğini (yani tam bedelin kesileceğini) belirtir.

İdarenin, eksik imalatın tam bedelini kesmek yerine tenzilat oranı uygulaması, yasal dayanaktan yoksundur ve kamu zararına yol açmıştır.

Sorumluluk Analizi: "Ödeme Emri Düzenleyen" GG Sorumlu Değil!

Harcama Yetkilisi (HY) ve ödeme emri belgesini düzenleyen Gerçekleştirme Görevlisi (GG), "konunun teknik uzmanlık gerektirdiğini" belirterek sorumluluk itirazında bulunmuştur.

Sayıştay Dairesi, bu kararda "gerçekleştirme görevlileri" arasında önemli bir ayrıma gitmiştir:

  • Hakedişi Düzenleyen/Onaylayan (Teknik GG): Bu kişiler (somut olayda İnşaat Teknikeri ve hakedişi onaylayan HY) teknik tespiti yapan ve hatalı hesaplamayı (tenzilatı) uygulayan asıl sorumlulardır.
  • Ödeme Emri Belgesini Düzenleyen (İdari GG): Daire, bu GG'nin görevinin "ön mali kontrol" niteliğinde, "istişari" ve "bağlayıcı olmadığını" belirtmiştir. Hakediş raporunun düzenlenmesinde bir dahli olmayan, sadece ödeme belgesini hazırlayan bu GG ile oluşan kamu zararı arasında doğrudan "illiyet bağı" kurulamayacağına hükmederek bu kişiyi sorumluluktan çıkarmıştır.

Analizin Sonucu

  1. İdareler İçin: Geçici veya kesin kabulde tespit edilen eksik/kusurlu imalatların bedeli, herhangi bir ihale tenzilatı (indirimi) uygulanmaksızın, tam bedel üzerinden yükleniciden kesilmelidir. Yaklaşık maliyetin sözleşme sonrası işlemlerde (kesinti, yeni fiyat vb.) kullanılması kural olarak hatalıdır.
  2. Sorumluluk: Bu tür teknik ve hesaba dayalı kamu zararlarında sorumluluk, tespiti yapan (yapı denetim), hakedişi düzenleyen (teknik personel) ve onaylayan (harcama yetkilisi) üzerindedir.
  3. Ödeme Emri Düzenleyen GG: Sadece ödeme emri belgesini "Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür" şerhiyle imzalayan (genellikle idari personel olan) GG'ler, teknik hakediş hatalarından doğan zararla doğrudan illiyet bağı kurulamadığı sürece sorumlu tutulmayabilir.
  4. KDV: Kamu zararı, KDV dahil brüt tutar üzerinden hesaplanır. "KDV tevkif edildi, kamu zararı azaldı" savunması kabul edilmemiştir.