Aşırı Düşük Teklif Açıklamalarında Belge Güvenilirliği

Aşırı düşük teklif (ADT) sorgulama süreci, kamu ihale sisteminin en hassas denetim mekanizmalarından biridir. Bu süreçte isteklilerden beklenen, teklif ettikleri düşük fiyatın varsayımlara değil, somut ve doğrulanabilir maliyet verilerine dayandığını kanıtlamalarıdır. Bu kanıt zincirinin en önemli halkasını ise maliyetleri tevsik eden üçüncü kişi fiyat teklifleri, maliyet/satış tutarı tespit tutanakları ve bu tutanakların dayanağı olan faturalar gibi resmi belgeler oluşturur. Sunulan bu belgelerin gerçek ve usulüne uygun olması, açıklamanın geçerliliği için mutlak bir ön koşuldur. Kamu İhale Kurulu'nun, belgelerin gerçekliğini teyit etmek amacıyla diğer kamu otoriteleriyle iş birliği yapması, bu denetim sürecinin etkinliğini artıran önemli bir unsurdur.

Yasal Dayanak: Yasak Fiil ve Davranışlar

Uyuşmazlığın temelini, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun "Yasak fiil veya davranışlar" başlıklı 17'nci maddesi oluşturur. Bu maddenin (b) bendi "rekabeti veya ihale kararını etkileyecek davranışlarda bulunmayı", (c) bendi ise "sahte belge düzenlemek, kullanmak veya bunlara teşebbüs etmeyi" yasaklamaktadır. Gerçek olmayan veya usulsüz faturalara dayanarak bir maliyet açıklaması yapmak ve bu yolla ihaleyi kazanmaya çalışmak, doğrudan bu hükümlerin kapsamına giren ve ihalelerden yasaklamaya kadar varabilecek ciddi sonuçları olan eylemlerdir. Kamu İhale Genel Tebliği'nin 45. maddesi ise bu belgelerin nasıl düzenlenmesi ve sunulması gerektiğini detaylı olarak açıklar.

Uyuşmazlığın Seyri ve Kurulun Çifte İncelemesi

Kamu İhale Kurulunun 27.08.2025 tarihli ve 2025/UY.I-1821 sayılı kararına konu olayda, bir otokorkuluk yapım işi ihalesinde, ihale üzerinde bırakılan iş ortaklığının ADT açıklaması, ikinci en avantajlı teklif sahibi tarafından "sunulan faturaların gerçeğe aykırı olduğu" iddiasıyla şikâyet konusu yapılmıştır.

Kurul, bu ciddi iddia üzerine, sadece sunulan belgeleri şeklen incelemekle yetinmemiş ve konuyu derinlemesine araştırmıştır.

  1. İhale Üzerinde Bırakılan İsteklinin İncelenmesi: Kurul, ihale üzerinde bırakılan isteklinin açıklamasında dayanak olarak gösterdiği "satış tutarı tespit tutanağı" ekindeki fatura bilgilerini, resmi bir yazıyla Gelir İdaresi Başkanlığı'na (GİB) sormuştur. GİB'den gelen cevabi yazıda, isteklinin tedarikçisi tarafından düzenlendiği iddia edilen faturaların "Gelir İdaresi Başkanlığı kayıtlarında yer almadığı" bildirilmiştir. Bu tespit, söz konusu faturaların gerçekte var olmadığını ve açıklamanın sahte bir belgeye dayandığını ortaya koymuştur. Kurul, bu durumu, ihale kararını etkilemeye yönelik yasak bir fiil olarak değerlendirmiş ve isteklinin ADT açıklamasının kabul edilemez olduğuna karar vermiştir.
  2. Şikâyetçi İsteklinin Resen İncelenmesi: Kurul, incelemesini burada durdurmamış ve İhalelere Yönelik Başvurular Hakkında Yönetmelik'in 18. maddesinin kendisine verdiği yetkiyi kullanarak, şikâyetçi olan ikinci sıradaki isteklinin ADT açıklamasını da resen (kendiliğinden) incelemeye almıştır. Bu inceleme sırasında, şikâyetçinin dayandığı faturaların GİB kayıtlarında var olduğu ancak faturaların düzenlenme tarihlerinin, idarenin ADT açıklama talebinde bulunduğu tarihten bile sonra olduğu tespit edilmiştir. Tebliğ kuralları gereği, maliyet ve satışların ihale tarihinden önceki dönemlere ait olması gerektiğinden, bu durum da şikâyetçinin açıklamasını geçersiz kılmıştır.

Bu çifte inceleme sonucunda Kurul, hem birinci hem de ikinci sıradaki isteklilerin ADT açıklamalarının mevzuata aykırı olduğuna hükmederek, her ikisinin de tekliflerinin reddedilmesi ve ihale sürecine bu aşamadan sonraki isteklilerle devam edilmesi yönünde "düzeltici işlem" belirlenmesine karar vermiştir.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, ADT açıklamalarının denetiminde gelinen noktayı ve isteklilerin sorumluluklarını net bir şekilde ortaya koymaktadır.

İdareler Açısından: İdareler, ADT açıklamalarında sunulan ve şüphe uyandıran belgeleri, özellikle faturaları, GİB'in e-belge sorgulama portalı üzerinden veya resmi yazışma yoluyla teyit etme yetki ve sorumluluğuna sahiptir. Bu tür bir denetim, ihalenin en ehil ve dürüst istekli üzerinde kalmasını sağlamak için kritik bir araçtır.

İstekliler Açısından: Bu karar, tüm istekliler için çok ciddi bir uyarı niteliğindedir. ADT açıklamalarında sunulan her belgenin, özellikle faturaların, mutlak surette gerçek, resmi kayıtlarda yer alan ve mevzuatın belirttiği dönemlere ait olması gerekmektedir. Gerçek olmayan, sahte veya usulsüz belgeler kullanmak, sadece teklifin reddedilmesine değil, aynı zamanda 4734 sayılı Kanun kapsamında ihalelerden yasaklanma ve hatta adli soruşturma gibi çok daha ağır yaptırımlara yol açabilecek bir "yasak fiil" olarak kabul edilmektedir. İhale süreçlerinde dürüstlük ve şeffaflık, en temel ve vazgeçilmez kuraldır.