"Fark Analiz" Yöntemiyle YBF Tespiti: Sayıştay'ın "Usulde Paralellik" İlkesi ve Tenzilat Tuzağı

Yapım işlerinde, özellikle "paçal" (birleşik) birim fiyatla teklif alınan iş kalemlerinde (örn: boru, kazı, dolgu, nakliye hepsi tek bir "metre" fiyatı içinde) teknik bir değişiklik yapılması, yeni fiyat hesaplamasını son derece karmaşık hale getirir. İdarelerin sıkça başvurduğu "fark analiz" yöntemi (eski fiyat + yeni unsur - eski unsur), tenzilat uygulamalarındaki hatalar nedeniyle ciddi kamu zararı riskleri taşımaktadır. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, paçal fiyat analizlerinizin hukuki denetimden geçmesini sağlar. Sayıştay Temyiz Kurulu'nun 06.04.2022 tarihli ve 51580 sayılı Karar Düzeltilmesi Kararı, bu teknik konudaki derin hukuki ayrışmayı göstermektedir.

Kararın İlgili Kısmı (Azınlık Görüşünden)

"Her yeni fiyat yeni bir sözleşme hükmü olduğundan... taraflarca anlaşmaya varılarak oluşturulan... yeni birim fiyatı yapılan iş kaleminin analizinde yer alan değerlerin; analizin düzenlenmesi safhasında... yüklenici ile anlaşmaya varılarak tespit edilmiş olduğu;... bunun aksi yönünde yapılacak bir belirlemenin İdarenin takdir hakkını kısıtlamış olacağı anlaşıldığından... mevzuata aykırılık bulunmamaktadır."

Paçal Fiyatta "Fark Analiz" ve Tenzilat Hatası

Bir altyapı işinde, idare boru teknik şartnamesini değiştirmiştir (örn: 4 atm'den 6 atm'ye). İş kalemi "paçal" fiyattır (tüm maliyetler metretül fiyata dahil).

İdare, YİGŞ 22'ye göre sıfırdan bir analiz yapmak yerine, "fark analiz" yöntemini seçmiştir. Bu yöntemde, yüklenicinin mevcut paçal fiyatını (örn: 1000 TL) baz almış, bu fiyattan eski borunun maliyetini ihale tenzilatı uygulayarak (örn: -70 TL) düşmüş; üzerine yeni borunun fatura bedelini tenzilatsız (örn: +120 TL) olarak eklemiştir.

Sayıştay denetimi, bu yöntemi "usulde paralellik" (procedural parallelism) ilkesine aykırı bulmuştur. Eski unsuru tenzilatlı çıkarıp yeni unsuru tenzilatsız eklemenin yüklenici lehine haksız bir kazanç ve kamu zararı yarattığına hükmetmiştir.

Sorumluların Savunması: "Birim Fiyat İşine Götürü Bedel Kuralı Uygulanamaz"

Sorumlular (ve karar düzeltmede sunulan uzman görüşü), Sayıştay'ın "usulde paralellik" ilkesini yanlış yorumladığını savunmuştur. Bu ilkenin anahtar teslim götürü bedel işler için geçerli olduğunu, oysa bu işin teklif birim fiyatlı bir iş olduğunu belirtmişlerdir.

Birim fiyatlı işte, yapılmayan eski imalatın (eski boru) "fiyattan düşülmesi" gibi bir durumun zaten söz konusu olmadığını, o kalemin hakedişe yazılmayarak tamamlandığını savunmuşlardır.

En önemli savunmaları ise; eğer YİGŞ 22'ye harfiyen uyup sıfırdan müstakil bir analiz yapsalardı, ortaya çıkacak yeni fiyatın (örn: 1150 TL), idareyle anlaştıkları "fark analiz" fiyatından (örn: 1070 TL) daha yüksek olacağıdır. Bu nedenle, idarenin seçtiği yöntemin aslında kamu yararı sağladığını, kamu zararı olmadığını iddia etmişlerdir.

Sayıştay Temyiz Kurulu Çoğunluğu: Fark Analizi Seçildiyse, Paralellik Şarttır

Sayıştay Temyiz Kurulu, karar düzeltme talebini reddetmiştir (tazmin hükmünü onamıştır).

Çoğunluk görüşü, idarenin "fark analiz" yöntemini seçmekle, eski ve yeni fiyat arasında bir bağ kurduğunu ve bu bağı kurarken "usulde paralellik" ilkesine uymak zorunda olduğunu belirtmiştir.

Sorumluların "sıfırdan analiz daha pahalı olurdu" savunmasını, "varsayımsal" (uygulanmamış bir analiz) olduğu için reddetmiştir.

Temel kuralı tekrarlamıştır: Analizden bir unsuru (eski boru) tenzilatlı düşüyorsan, eklediğin unsuru (yeni boru) tenzilatsız ekleyemezsin. Kamu zararı hesabı doğrudur.

Karşı Oy (Azınlık Görüşü): "Kamu Zararı Yok, İdare Takdir Hakkını Kullanmıştır"

Karara katılmayan üyeler (azınlık görüşü), "usulde paralellik" ilkesinin birim fiyatlı işlere uygulanamayacağını belirterek çoğunluktan ayrılmıştır.

Azınlık, sorumlu savunmasını ve uzman görüşünü haklı bularak, idarenin ve yüklenicinin YİGŞ 22 uyarınca bir fiyatta mutabık kaldığını (anlaştığını) ve bu fiyatın "yeni bir sözleşme hükmü" olduğunu belirtmiştir.

En önemlisi, sıfırdan müstakil analiz yapıldığında fiyatın daha yüksek çıkacağının kanıtlandığını, bu nedenle mevcut uygulamanın kamu zararına değil, kamu yararına olduğunu ve idarenin takdir hakkını kısıtlamamak gerektiğini savunarak, tazmin hükmünün kaldırılmasını istemiştir.

Analizin Sonucu

  • Bu karar, paçal fiyatlardaki YBF tespitinin ne kadar riskli olduğunu göstermektedir.
  • İdareler için: "Fark analiz" yöntemi, Sayıştay denetiminde "usulde paralellik" tuzağına düşmenize neden olabilir. Bir unsuru tenzilatlı çıkarıp diğerini tenzilatsız eklemek, yüksek ihtimalle kamu zararı çıkaracaktır.
  • İdareler için (Alternatif): YİGŞ 22'ye tam uyarak, değişen iş kalemi için sıfırdan, müstakil bir analiz yapmak (eski fiyatı baz almadan) ve bu fiyata (sözleşmede hüküm yoksa) tenzilat uygulamamak, hukuken daha güvenli bir yol olabilir.
  • Yükleniciler için: İdare "fark analiz" teklif ettiğinde, çıkarılan unsurun hangi bedelle (tenzilatlı/tenzilatsız) düşüldüğünü kontrol edin. Azınlık görüşünün de belirttiği gibi, YBF tespiti bir "mutabakat" sürecidir ve her yeni fiyat, yeni bir sözleşme hükmündedir.