Hakedişe Şerh Düşmemenin Bedeli: Proje Değişikliğinden Doğan Alacaktan Olmak

Yapım işlerinde idareden kaynaklı proje veya güzergah değişiklikleri, sıklıkla öngörülmeyen maliyet artışlarına ve "iş artışı" kalemlerine yol açar. Yükleniciler bu durumda yeni birim fiyat talep etme hakkına sahip olsa da, bu hakkı kullanmanın usulü kritik önem taşır. Hakediş raporlarını ihtirazi kayıt (şerh) koymadan imzalamak, bu alacakların kaybedilmesine neden olabilir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, firmaların milyonlarca liralık hak kayıplarını önleyebilir. Yargıtay 6. Hukuk Dairesi'nin 13.05.2025 tarihli ve 2024/2508 E., 2025/1990 K. sayılı kararı, bu konudaki en net emsallerden biridir.

Kararın İlgili Kısmı

"...06.06.2014 tarihli 1 nolu hakedişten başlanmak üzere 02.08.2015 tarihli 7 no'lu hakedişin güzergah değişikliği sonrası yapılan imalâtlara ilişkin olduğu ve davacı yüklenicinin itiraz etmeksizin imzaladığı... güzergah değişikliği sonrası yeni güzergah çerçevesinde 7 adet hakedişe A.001 pozuyla yapılan imalat bedeli hesaplamalarına ve imalâtlara Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin 39. maddesine uygun itirazi bulunmayan yüklenicinin, hakedişlere yansımış imalâtların bedeline yönelik tüm taleplerinin reddi gerektiği..."

 

Olayın Arka Planı: Güzergah Değişikliği ve Fahiş Kaya İmalatı

Bir yüklenici firma (davacı), bir taşkın koruma inşaatı işi için idare (davalı) ile 2014 yılında birim fiyat sözleşme imzalar. Yer tesliminden yaklaşık 2 ay sonra idare, işin güzergahını tek taraflı olarak değiştirir ve yeni bir proje tebliğ eder. Yükleniciye göre bu yeni güzergah, hem yol metrajını artırmış hem de eski güzergahtan çok farklı zemin özellikleri (fazladan 200.000 m³ kaya işi) ortaya çıkarmıştır. Yüklenici, bu fahiş fark nedeniyle idarenin yeni birim fiyat belirlemesi gerektiğini, ancak idarenin bunu yapmadığını, ayrıca 7. hakedişten sonraki imalatların bedelini ödemediğini belirterek sözleşmenin haklı feshini ve iş artışından doğan alacaklarının tahsilini talep etmiştir.

 

İlk Derece ve İstinaf Mahkemelerinin Kararları

İlk Derece Mahkemesi (Asliye Hukuk): Davayı kısmen kabul etti. Mahkeme, güzergah değişikliğinin "iş artışı" olduğuna ve bu yeni imalat (kaya kazısı) için yeni bir birim fiyat belirlenmesi gerektiğine hükmederek bilirkişi raporuna göre davacı lehine 2.3 milyon TL alacağa karar verdi.

Bölge Adliye Mahkemesi (İstinaf): Bu kararı tamamen kaldırdı ve davayı reddetti. İstinaf Mahkemesi, kararını kritik bir tespitle gerekçelendirdi:

Yüklenici, güzergah değişikliğinin yapıldığı tarihten sonra tam 7 adet hakediş raporu (1 no'lu hakedişten 7 no'lu hakedişe kadar) imzalamıştır.

Bu hakedişlerde, yeni güzergahtaki imalatlar için sözleşmedeki eski birim fiyat (A.001 pozu) üzerinden ödeme yapılmıştır.

Yüklenici, bu hakedişlerin hiçbirine "ihtirazi kayıt" (itiraz şerhi) koymamıştır.

YİGŞ'ın 39. maddesine göre hakedişe itiraz etmeyen yüklenicinin, bu hakedişlerdeki hesaplamaları (birim fiyatları) kabul etmiş sayılacağına ve bu nedenle sonradan ek bedel talep edemeyeceğine hükmetti.

 

Yargıtay'ın Değerlendirmesi: İhtirazi Kayıt Yoksa Ek Bedel de Yok

Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, davacı yüklenicinin temyiz talebini reddederek Bölge Adliye Mahkemesi'nin kararını ONANMIŞTIR. Yargıtay, istinaf mahkemesinin gerekçesinin usul ve yasaya uygun olduğuna ve kararın bozulmasını gerektirecek bir neden bulunmadığına karar vermiştir.

 

Analizin Sonucu

Yargıtay'ın bu kararı, yapım işi yüklenicileri için hayati bir uyarı niteliğindedir:

Hakediş Bir İbranamedir: Hakediş raporları, sadece o ay yapılan işin parasını almak için imzalanan basit belgeler değildir. Hukuki olarak, o hakedişte yer alan imalat miktarları, birim fiyatları ve hesaplamaları kabul ettiğinize dair bir "ibra" niteliği taşırlar.

İhtirazi Kayıt "Altın Kural"dır: Eğer idarenin bir uygulaması (proje değişikliği, yeni imalat, süre uzatımı verilmemesi vb.) nedeniyle ek bir bedel, yeni birim fiyat veya süre uzatımı hakkınız olduğunu düşünüyorsanız, bu durumun ilk yansıdığı hakedişten itibaren her bir hakedişe bu hakkınızı saklı tuttuğunuza dair net bir "ihtirazi kayıt" (şerh) düşmek zorundasınız.

Sessiz Kalmak Hakkı Kaybettirir: Kararda görüldüğü gibi, 7 hakediş boyunca sessiz kalan, eski fiyattan parasını alan ve itiraz etmeyen yüklenici, sonradan "ama o iş sözleşmede yoktu, yeni birim fiyat gerekirdi" deme hakkını kaybetmiştir. Mahkemeler bu durumu, yüklenicinin o anki şartları ve fiyatları zımnen kabul ettiği şeklinde yorumlamaktadır.

A.001 Pozuna Dikkat: Özellikle kazı işlerinde idarelerin, değişen zemin koşullarını (kaya, balçık vb.) sözleşmedeki genel "her türlü zeminde kazı" (A.001 gibi) pozundan ödemeye çalışması sık rastlanan bir durumdur. Yüklenici, bu durumun sözleşme dışı bir iş artışı olduğunu düşünüyorsa, bunu hakedişe şerh düşerek hukuki süreci başlatmalıdır.