Hukuksuz Süre Uzatımının İki Sonucu: Kaybedilen Ceza ve Fazla Ödenen Fiyat Farkı

Yapım işlerinde "ödenek yetersizliği", Yapım İşleri Genel Şartnamesi (YİGŞ) Madde 29 kapsamında idareden kaynaklanan ve süre uzatımı verilmesini gerektiren bir durumdur. Ancak bu gerekçenin idare tarafından kanıtlanabilir olması şarttır. Gerçekte ödenek varken bu gerekçeyle süre uzatımı verilmesi, hem gecikme cezalarının uygulanmamasına hem de revize iş programları yoluyla fiyat farklarının artmasına yol açarak çifte kamu zararı oluşturur. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, süre uzatımı kararlarınızın YİGŞ ve fiyat farkı mevzuatına uygunluğunu temin eder. Sayıştay 3. Dairesi’nin 22.04.2025 tarihli ve 530 sayılı kararı, bu durumun ağır mali sonuçlarını göstermektedir.

Kararın İlgili Kısmı (Karar C)

"...herhangi bir aya ait iş programına yüklenicinin kusuru nedeniyle uyulmadığı takdirde... fiyat farkı hesaplanırken, iş programına göre gerçekleştirilmesi gereken ayın endeksi ile işin fiilen gerçekleştirildiği ayın endeksinden düşük olanı esas alınır." (Esaslar Md. 7/2 alıntısı)

Olayın Arka Planı: Kısımlı İş ve Hukuksuz Süre Uzatımı

Bir özel idarenin yıllara sari yapım işi sözleşmesi, işin 3 kısma (2020, 2021, 2022 bitiş tarihli) ayrılmasını ve her kısım için ayrı gecikme cezası uygulanmasını öngörmüştür.

  • Karar (A) Fıkrası: İşin %50'lik 1. Kısmı 31.12.2020'de bitmesi gerekirken, 10.06.2023'te (891 gün gecikmeyle) bitmiştir.
  • İdare Savunması: İdare, 250 gün süre uzatımı verdiğini, gerekçesinin "2021-2022 yılı ödenek yetersizliği", Covid-19 ve mevsim koşulları olduğunu belirtmiştir.
  • Karar (C) Fıkrası: Bu süre uzatımlarına (ve diğerlerine) dayanılarak Dört adet "Revize İş Programı" düzenlenmiş ve fiyat farkları bu revize programlara göre (daha yüksek olan ileri tarihli endeksler üzerinden) ödenmiştir.

Sayıştay'ın Değerlendirmesi: Gerekçeler Geçersiz, Süre Uzatımı Hukuksuz

Sayıştay Dairesi (çoğunluk görüşü), idarenin tüm savunmalarını çürütmüş ve verilen süre uzatımının hukuksuz olduğuna karar vermiştir:

  1. Mevsim/Covid: Bu gerekçeler, sözleşme imzalandığında (2020 sonu) bilinen durumlardır ve YİGŞ Md. 29 kapsamında mücbir sebep olarak tevsik edilmemiştir.
  2. Ödenek Yetersizliği: En kritik iddia olan "ödenek yetersizliği"nin gerçeği yansıtmadığı tespit edilmiştir. İhale onay belgesinde ödenek programlaması yapılmış, 2020 yılı bütçe tertibinde yeterli ödenek bulunmuştur. Yüklenici 31.12.2020'ye kadar %50 iş yapması gerekirken sadece %30,31'lik iş yaptığı dönemde (03.12.2020 itibarıyla) idarenin ödenek sorunu olmadığı, aksine yüklenicinin iş programının gerisinde kaldığı saptanmıştır.
  3. Sonuç 1 (Karar A): YİGŞ Md. 29 şartları oluşmadan "ödenek yetersizliği" gibi geçersiz bir gerekçeyle süre uzatımı verilemez. Verilen süre uzatımı hukuksuz olduğundan, 1. Kısım için uygulanmayan 891 günlük kısmi gecikme cezası kamu zararıdır.
  4. Sonuç 2 (Karar C): Süre uzatımları hukuksuz olduğu için, bu uzatımlara dayanılarak düzenlenen "Revize İş Programları" da yasal dayanaktan yoksundur. Yüklenicinin kusuru (iş programına uymama) nedeniyle, fiyat farkının Fiyat Farkı Esasları Md. 7/2'ye göre ilk iş programı esas alınarak (düşük olan endeksle) hesaplanması gerekirdi. Revize programlara göre (yüksek endeksle) ödenen fazla fiyat farkı da kamu zararıdır.

Analizin Sonucu

  • İdareler İçin: "Ödenek yetersizliği"nin YİGŞ Md. 29 kapsamında süre uzatımı gerekçesi olabilmesi için, bu durumun idare tarafından somut olarak kanıtlanması (bütçe kayıtları, ödenek gönderme belgeleri vb.) ve yüklenicinin işini fiilen engellemesi gerekir.
  • Fiyat Farkı Riski: Hukuka aykırı verilen bir süre uzatımı, sadece gecikme cezasını iptal etmekle kalmaz, aynı zamanda revize iş programı yoluyla fiyat farkı hesabını da bozarak ikinci bir kamu zararına yol açar.
  • Nihai Karar (Sorumluluk): Oluşan toplam kamu zararının (A, B ve C fıkraları toplamı), süre uzatımı "Olur"larına imza atan ve gerekçe raporlarını düzenleyen Genel Sekreter, Müdür, Mühendis ve Şef'e müştereken ve müteselsilen, faiziyle birlikte ödettirilmesine (zimmet) oy çokluğuyla karar verilmiştir.