Günlük %1 Gecikme Cezası Sözleşme Bedelini Aştı: Sayıştay'dan Emsal 'Hakkaniyet İndirimi' Kararı!

Mal alım sözleşmelerinde, teslimatın gecikmesi durumunda uygulanacak gecikme cezası oranları (örn: günlük %1) yüksek tutulabilmektedir. Ancak bu cezaların, toplam sözleşme bedelini aşacak seviyelere ulaşması, Türk Borçlar Kanunu'nun (TBK) "aşırı cezanın indirilmesi" ilkesiyle çelişmektedir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, hem idarenin haklarını korumak hem de hakkaniyete aykırı cezai şartların risklerini yönetmek için kritik öneme sahiptir. Sayıştay 7. Dairesi’nin 23.01.2025 tarihli ve 643 sayılı kararı, bu dengeyi nasıl kurduğunu gösteren emsal bir niteliktedir.

Kararın İlgili Kısmı

"Hâkim, aşırı gördüğü ceza koşulunu kendiliğinden indirir." (6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 182. maddesine atıf)

"...sözleşme bedelini aşması münasebetiyle gecikme cezası tutarının hakkaniyetle bağdaşmadığından hareketle... Hizmet Alım Sözleşmelerinde uygulanan %30 ceza sınırının, söz konusu sözleşme için de kıyasen uygulanması suretiyle, gecikme cezası tutarı ... TL (... TL x %30) şeklinde, Heyetimizce takdiren belirlenmiştir."

Olayın Arka Planı: Tutanak ve Fatura Tarihleri Arasındaki Çelişki

Bir yükseköğretim kurumu, "Dış Tabela Alım İşi"nde yüklenici ile sözleşme imzalamıştır. Sözleşmeye göre işin bitim tarihi 10.01.2023'tür. Ancak idare, 13.07.2023 tarihli bir "Muayene ve Kabul Tutanağı" düzenlemiş ve yüklenici 08.06.2023 tarihli fatura kesmiştir. İdare, sözleşmedeki günlük %1 ceza oranına rağmen gecikme cezası kesmemiştir.

İdarenin Savunması ve Sayıştay'ın Tespiti

Sorumlular, muayene kabul tutanağındaki 13.07.2023 tarihinin "sehven" yazıldığını, asıl tarihin 13.01.2023 olduğunu, faturanın ise yüklenicinin "iş yoğunluğu" nedeniyle geç kesildiğini, teslimin zamanında yapıldığını (WhatsApp mesajlarını delil sunarak) iddia etmiştir.

Sayıştay bu savunmaları reddetmiştir:

Fatura Tarihi Delildir: Vergi Usul Kanunu'na (VUK) göre fatura, malın tesliminden itibaren 7 gün içinde düzenlenmelidir. Faturanın 08.06.2023 tarihli olması, teslimin en geç bu tarihte (veya 7 gün öncesinde) yapıldığını, yani 10.01.2023 tarihine göre 149 gün geciktiğini gösterir.

Tutanak Net: Tutanakta hem toplantı tarihi hem de mal teslim tarihi iki kez 13.07.2023 olarak yazılmıştır; "sehven" iddiası kabul edilmemiştir.

WhatsApp Delil Değildir: Sunulan mesaj ekran görüntüleri, tek başına kanıtlayıcı belge olarak kabul edilmemiştir.

Aşırı Cezanın İndirilmesi (Hakkaniyet İlkesi)

Sayıştay, 149 günlük gecikme için %1/gün üzerinden hesaplanan cezanın (toplamda sözleşme bedelinin %149'u) sözleşme bedelini aştığını ve bunun "açık bir orantısızlık" olduğunu tespit etmiştir. 6098 sayılı TBK Md. 182'deki "hâkimin aşırı cezayı indirmesi" yetkisine ve Hizmet Alımları Tip Sözleşmelerindeki (kıyasen) %30 tavanına atıfta bulunarak, ceza tutarını takdiren sözleşme bedelinin %30'u olarak belirlemiştir.

Analizin Sonucu

İdareler İçin: Mal teslim tarihi konusunda ihtilaf varsa, VUK hükümleri gereği fatura tarihi (veya 7 gün öncesi) teslim tarihi olarak esas alınabilir. WhatsApp kayıtları gibi destekleyici olmayan veriler delil sayılmaz.

Aşırı Ceza Riski: Sözleşmede günlük yüksek ceza oranı olsa bile (örn: %1), toplam ceza tutarının sözleşme bedelini aşması veya "hakkaniyetle bağdaşmaması" durumunda, Sayıştay TBK 182. maddeye dayanarak bu cezayı takdiren indirebilir.

Sorumluluk: Sayıştay (çoğunluk görüşü), oluşan %30'luk kamu zararından Harcama Yetkilisi, Gerçekleştirme Görevlisi ve ayrıca gerçeğe aykırı tutanak düzenleyen Muayene ve Kabul Komisyonu Üyelerini müştereken ve müteselsilen sorumlu tutarak zimmet kararı vermiştir.

Azınlık Görüşü: Azınlık görüşü, Muayene Kabul Komisyonu'nun görevinin cezayı hesaplamak değil, malın uygunluğunu denetlemek olduğunu, bu nedenle sorumluluğun sadece Harcama Yetkilisi ve Gerçekleştirme Görevlisi'nde olması gerektiğini savunmuştur.