Sahada Malzeme Değişikliği ve Hakedişe Yansıması

Yapım işlerinde, sahadaki teknik zorunluluklar veya temin güçlükleri nedeniyle projede öngörülen malzemelerin yerine muadil veya farklı malzemelerin kullanılması sıkça görülür. Ancak bu değişikliklerin hakedişlere ve kesin hesaba mali olarak doğru yansıtılması zorunludur. Aksi takdirde, "yapılmayan işin bedelinin ödenmesi" suçu oluşur. Bu tür teknik değişikliklerin mali boyutunu yönetmek için Yaka Danışmanlık uzmanlığına başvurmanız, hakediş süreçlerinizin mevzuata uygunluğunu garanti altına alır. Bu analiz, Sayıştay Temyiz Kurulu’nun 27.03.2024 tarihli ve 56595 tutanak sayılı kararı ışığında hazırlanmıştır.

Kararın İlgili Kısmı

"Projede yer alan 15.125.1007 poz numaralı '32 mm'ye kadar kırma taş temin edilerek... sıkıştırma yapılması' imalatının gerçekleştirilmemesi ve söz konusu imalatta yer alan 'kırma taş' malzemesi yerine, stabilize malzeme kullanılmasına rağmen, kırma taş dolgu işlemi gerçekleştirilmiş gibi ödeme yapılması suretiyle kamu zararı oluştuğu..."

Kırma Taş Yerine Stabilize Dolgu Yapılması

Üniversiteye ait bir bina inşaatı işinde, projede temel ve dolgu malzemesi olarak "kırma taş" (daha pahalı ve nitelikli bir malzeme) kullanılması öngörülmüştür. Yüklenici, hakedişlerde bu poz üzerinden (15.125.1007) ödeme almıştır. Ancak Sayıştay denetçileri tarafından yapılan incelemede, sahada kırma taş yerine "stabilize malzeme" (daha ucuz) kullanıldığı ve dolgu işleminin buna göre yapıldığı tespit edilmiştir. İdare, pahalı malzemenin parasını ödeyip, ucuz malzeme teslim almıştır.

Sorumluların 'Mahsuplaşma' Savunması

Sorumlu mühendisler ve yetkililer, denetim sırasında hatanın fark edildiğini ve oluşan farkın (kamu zararının) yüklenicinin 15 no.lu hakedişinden kesildiğini belirtmişlerdir. Savunmalarında, bu düzeltmenin yapıldığını kanıtlayan belgeleri ve muhasebe işlem fişlerini sunarak tazmin hükmünün kaldırılmasını talep etmişlerdir. Yani "hata vardı ama düzelttik, para devletin kasasında kaldı" savunması yapılmıştır.

Sayıştay Temyiz Kurulu'nun Kararı: Belge İncelemesi Şart

Sayıştay Temyiz Kurulu, esasa ilişkin olarak; projede öngörülen imalatın yapılmadığı ve daha düşük nitelikli bir imalatın yapıldığı durumlarda, yapılan işin bedelinin (stabilize malzeme fiyatının) ödenmesi gerektiğini, yapılmayan işin (kırma taş) bedelinin ödenmesinin kamu zararı olduğunu teyit etmiştir.

Sorumluların "parayı sonraki hakedişten kestik" savunması ve sundukları belgeler ise "yargılamanın iadesini gerektirecek nitelikte" görülmüştür. Kurul, tahsilatın yapılıp yapılmadığının ve hesaplamanın doğruluğunun ilgili Daire tarafından incelenmesi gerektiğine hükmetmiştir. Yani ilke olarak suç (kamu zararı) sabittir, ancak para tahsil edildiyse sorumluların borcu silinebilir.

Analizin Sonucu

  • Fiili Durum Esastır: Hakedişlerde ödeme, projede yazana göre değil, sahada fiilen yapılan imalata göre yapılır.
  • Fiyat Farkı: Eğer zorunlu hallerde daha ucuz bir malzeme kullanıldıysa, mukayeseli keşif veya yeni birim fiyat yapılarak idare lehine olan fiyat farkı (ucuzluk) düşülmelidir.
  • Denetim Tespiti: Denetçiler sahadaki malzemeyi laboratuvar testleri veya gözlemle tespit edebilir. "Projede kırma taş yazıyor" demek, sahada stabilize olduğunu gizleyemez.
  • Düzeltme İmkanı: Hatalı ödemeler, kesin hesaba kadar sonraki hakedişlerden kesilerek düzeltilebilir, ancak bu durum denetimden önce yapılmalıdır; denetimden sonra yapılan kesintiler idari kusuru tamamen ortadan kaldırmayabilir.