İdare Geç Ödeme Yaptığı İçin Yüksek Fiyat Aldı: Sayıştay'dan "Piyasa Gerçeği" Kararı

Kamu idarelerinin 4734 sayılı Kanun 22(d) maddesi uyarınca yaptıkları doğrudan temin alımlarında en temel kural, piyasa fiyat araştırması yapılarak "uygun bedelin" tespit edilmesidir. Ancak, özellikle ödemelerini sürekli geciktiren idareler, piyasadan peşin fiyatına teklif almakta zorlanmakta ve firmalar bu gecikmeyi fiyatlarına "vade farkı" olarak yansıtmaktadır. Bu durumun kamu zararı olup olmadığı, idarelerin sıkça karşılaştığı bir denetim sorgusudur. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, alım süreçlerinizi yasal güvence altına alır. Sayıştay 6. Dairesi'nin 11.04.2025 tarihli ve 973 sayılı Kararı (İlam No: 73, Madde: 35), bu konudaki piyasa gerçeğini kabul eden bir karar vermiştir.

Kararın İlgili Kısmı

"Bununla birlikte, her idarenin mali durumuna göre yaşanan ödeme güçlükleri neticesinde vade farkı uygulama, peşin ödeme isteme, mal vermeme, fiyat vermeme gibi uygulamalar ihtiyaç olan malzemelerin alımında piyasa rakamlarının üzerinde fiyatların oluşmasına neden olabilecektir. Zira somut olayda da alımı yapılan malzemelerin ödemesi ortalama 5 ay sonra yapılmıştır."

Olayın Arka Planı: Yüksek Fiyatın Sebebi "5 Ay Sonra Ödeme"

Bir belediye, konteyner ve araç tamiratlarında kullanılmak üzere 22(d) (doğrudan temin) usulü ile "siyah sac" ve "galvaniz sac" alımı yapmıştır.

Denetim Raporu: "Fiyat Yüksek, Piyasa Fiyat Araştırması (PFA) Yetersiz"

Denetim raporunda, bu alım için yeterli ve doğru piyasa fiyat araştırması yapılmadığı ve yüksek fiyatla alım yapıldığı iddia edilmiştir. Denetçi, alımın yapıldığı Haziran 2023 ayındaki fiyatın, daha güncel bir tarihteki fiyattan bile daha pahalı olduğunu belirterek PFA'nın yetersiz olduğunu savunmuştur.

Sayıştay: "PFA Usulüne Uygun, Yüksek Fiyatın Sebebi Vade Farkıdır"

Sayıştay 6. Dairesi, bu iddiayı ve kamu zararı çıkarımını oy birliğiyle reddetmiştir:

Kıyaslama Yanlış: Öncelikle, farklı tarihlerdeki fiyatları (Haziran vs. sonrası) kıyaslayarak PFA'nın yetersiz olduğu sonucuna ulaşılamayacağını belirtmiştir.

Usul Yerine Getirilmiş: İdare, söz konusu alımda mevzuat gereği piyasa fiyat araştırması yapmış ve en uygun teklifi veren firmadan alımı gerçekleştirmiştir.

Piyasa Gerçeği (Vade Farkı): Kararın kilit noktası, Sayıştay'ın "piyasa gerçeğini" kabul etmesidir. İdarenin mali durumu ve yaşadığı ödeme güçlükleri nedeniyle, firmaların teklif verirken:

Vade farkı uygulaması,

Peşin ödeme istemesi,

Mal vermekten veya fiyat vermekten kaçınması,

kaçınılmazdır. Bu durum da ihtiyaç duyulan malzemelerin alımında fiyatların "piyasa rakamlarının üzerinde" oluşmasına neden olabilmektedir.

Somut Kanıt: Sayıştay, bu tespitini somut bir veriye dayandırmıştır: "Zira somut olayda da alımı yapılan malzemelerin ödemesi ortalama 5 ay sonra yapılmıştır."

İdare ödemeyi 5 ay geciktiriyorsa, aldığı teklifin peşin ödeme fiyatı olmasını beklemek gerçekçi değildir. Bu nedenle, PFA usulüne uygun yapıldıysa, oluşan yüksek fiyatta kamu zararı bulunmadığına karar verilmiştir.

Analizin Sonucu

"Geç Ödeme" Fiyatı Artırır: İdarenin ödemelerini sürekli geciktirmesi, PFA'larda daha yüksek teklifler almasına neden olur. Bu, bir piyasa gerçeğidir.

Kamu Zararı Değerlendirmesi: Sayıştay, bu "vade farkı" içeren yüksek fiyatı, (eğer PFA usulüne uygun yapıldıysa) kamu zararı olarak değil, piyasa koşulu olarak değerlendirmektedir.

PFA'nın Önemi: Bu durum, idarenin PFA yapma yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. İdare, bu "geç ödeme" koşullarını bilen firmalardan yine de teklif toplamalı ve en düşüğü seçerek süreci belgelemelidir.