Fiyat Dışı Unsur Kullanan İdareye KİK'ten İptal: Zorunlu "Gerekçe Raporu" Olmadan Puanlama Yapılamaz!

Kamu ihalelerinde idarelerin, "sadece en ucuz" olanı değil, "ekonomik açıdan en avantajlı" olanı seçebilmesi için getirilen fiyat dışı unsur (FDU) uygulaması, idarelere önemli bir esneklik sağlamaktadır. Ancak bu esneklik, sınırsız bir takdir yetkisi anlamına gelmemektedir. İdarenin bu unsurları belirlerken keyfilikten uzak, objektif ve mevzuata uygun davranması gerekir. Bu tür karmaşık ihale ve sözleşme sorunlarında, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, FDU belirleme sürecinin hukuki altyapısını doğru kurmanızı sağlar. Kamu İhale Kurulu'nun (KİK) 19.03.2025 tarihli ve 2025/UM.I-801 sayılı kararı, FDU uygulamasının usulüne ilişkin çok kritik bir ön şartı hatırlatmıştır: Gerekçe Raporu.

Kararın İlgili Kısmı

"...somut durumda fiyat dışı unsurların belirlenmesine yönelik gerekçeli açıklama belgesi veya bu hususa ilişkin herhangi bir bilgi/belge ihale işlem dosyası muhteviyatında bulunmadığından iddia içeriğinde yer verilen hususlar bakımından ayrıca değerlendirme yapılamayacağı, dolayısıyla bahse konu düzenlemenin mevzuatta istenilen koşullara uygunluk arz etmediği anlaşılmıştır."

Olayın Arka Planı: Marka Yönlendiren Puanlama İddiası

Bir üniversite hastanesi, "Nükleer Tıp Ünitesi İçin Cihaz Alımı" ihalesine çıkmıştır. İdare, İdari Şartname'de ekonomik açıdan en avantajlı teklifin fiyatla birlikte fiyat dışı unsurlar dikkate alınarak belirleneceğini belirtmiştir. FDU puanlamasının 20 puanlık kısmı şu şekilde düzenlenmiştir:

"1. ...kalbi merkezleyerek en fazla 5 dakikada miyokard perfuzyon sintigrafisi (MPS) cekimi yapabilen... 'SMARTZOOM' vb. kardiyak kolimatore ve 'IQ.SPECT' vb. yazılıma sahip olması. (Puan: 20)"

İsteklinin İtirazı: Gerekçe Raporu Nerede?

İhaleye katılmak isteyen bir firma (Ge Medical Systems), bu düzenlemeye itiraz etmiştir. İstekli, "SMARTZOOM" ve "IQ.SPECT" gibi ifadelerin belirli bir markayı işaret ettiğini, kendi sistemlerinin (LEHRS kolimatör) benzer sonuçları farklı teknolojilerle sağladığını ve düzenlemenin rekabeti engellediğini iddia etmiştir.

Ancak isteklinin itirazının temelini oluşturan ve KİK'in kararına esas teşkil eden teknik iddia, idarenin bu FDU düzenlemesini yaparken yerine getirmesi gereken usuli bir eksikliktir.

KİK'in Yorumu: Gerekçe Raporu, Fiyat Dışı Unsurun Ön Şartıdır

KİK, öncelikle Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin "Fiyat dışı unsurlar ve bu unsurlara yönelik düzenleme" başlıklı 60'ıncı maddesinin 5'inci fıkrasını incelemiştir. Bu fıkra açıkça şunu emretmektedir:

"(5) Fiyat dışı unsurlara, bu unsurların parasal değerlerine veya nispi ağırlıklarına ve hesaplama yöntemine yönelik düzenlemeyi yapan birim veya görevliler tarafından gerekçeli bir açıklama belgesi hazırlanır ve bu belge ihale onay belgesinin ekinde yer alır."

KİK, idareden gelen ihale işlem dosyasını incelediğinde, FDU'ların neden seçildiğini, puanların (20 puan, 15 puan vb.) neye göre belirlendiğini ve bu puanlamanın ihtiyacı nasıl karşıladığını açıklayan "gerekçeli açıklama belgesi"nin dosyada bulunmadığını tespit etmiştir.

Bu belge, idarenin FDU belirlerken keyfi davranmadığını, objektif kriterlere dayandığını ve kamu yararını gözettiğini kanıtlayan temel belgedir. Bu belgenin yokluğunda, idarenin "SMARTZOOM" teknolojisine neden 20 puan verdiğinin bir dayanağı kalmamaktadır.

KİK, bu usuli eksikliğin tek başına FDU düzenlemesini hukuka aykırı hale getirdiğini ve düzeltici işlemle giderilemeyecek nitelikte olduğunu belirterek, ihalenin ilgili kısmının iptaline karar vermiştir. Kurul, gerekçe raporu olmadığı için, puanlamanın rekabeti engelleyip engellemediği tartışmasına (esasa) girmeye gerek dahi görmemiştir.

Analizin Sonucu

Bu karar, FDU uygulamasının idarelere sınırsız bir yetki vermediğini, sıkı usul kurallarına tabi olduğunu göstermektedir:

  1. İdareler Açısından: Fiyat dışı unsur (puanlama) kullanacaksanız, İdari Şartname'ye sadece puanları yazmak yeterli değildir. İhale onay belgesinin ekine mutlaka, o unsurları neden seçtiğinizi, puan ağırlıklarını (örn: neden %20 de %10 değil?) ve hesaplama yöntemini teknik ve idari olarak açıkladığınız ayrıntılı bir "gerekçeli açıklama belgesi" (gerekçe raporu) eklemek zorundasınız. Bu belgenin yokluğu, ihalenin doğrudan iptal sebebidir.
  2. İstekliler Açısından: Bir FDU düzenlemesinin rekabeti engellediğini veya belirli bir markayı kayırdığını düşünüyorsanız, şikayetinizde sadece bu esasa ilişkin iddiaları değil, idarenin Yönetmelik Md. 60/5 gereği "gerekçeli açıklama belgesi" hazırlayıp hazırlamadığını da sorgulayın. İdare bu usuli şartı yerine getirmemişse, FDU düzenlemesinin esasına bakılmaksızın iptal edilmesi muhtemeldir.