4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun temel hedeflerinden biri, kamu alımlarında mümkün olan en geniş katılımı sağlayarak rekabeti artırmak ve bu yolla kamu kaynaklarının en verimli şekilde kullanılmasını temin etmektir. Bu hedefe ulaşmanın önündeki en büyük engellerden biri, ihale dokümanlarında yer alan ve belirli bir bölgedeki veya ildeki isteklileri kayıran, diğerlerinin ise ihaleye katılımını fiilen veya hukuken imkânsız kılan coğrafi kısıtlamalardır. İdarelerin, hizmetin aksamadan yürütülmesi gibi gerekçelerle bu tür düzenlemelere gitme eğilimi olsa da, bu düzenlemelerin kamu yararı ve hizmetin gerekleriyle orantılı, objektif ve makul olması zorunludur. İhale dokümanlarında yer alan bu tür rekabeti kısıtlayıcı hükümlerin tespiti ve bunlara karşı hukuki yollara başvurulması, Yaka Danışmanlık gibi uzmanlık gerektiren bir alandır. Kamu İhale Kurulunun 06.08.2025 tarihli ve 2025/UH.II-1689 sayılı kararı, coğrafi kısıtlamaların hangi durumlarda hukuka aykırı kabul edileceğine dair önemli bir örnek oluşturmaktadır.

Teknik Şartnamedeki Kısıtlayıcı Düzenleme

Karara konu olan bir üniversite hastanesinin çamaşır yıkama, ütüleme ve sevkiyatı hizmeti alımı ihalesinde, Teknik Şartname'nin 4'üncü maddesinde, "Yüklenici firma Balıkesir Altıeylül, Balıkesir Karesi ilçe sınırları içerisinde veya bu ilçelere en fazla 15 (onbeş) km mesafede olmalıdır" şeklinde bir düzenlemeye yer verilmiştir.

Bir istekli, bu düzenlemenin 4734 sayılı Kanun'un temel ilkelerine aykırı olduğunu, ihaleye yalnızca belirli bir coğrafi bölgede faaliyet gösteren firmaların katılmasına izin vererek rekabeti engellediğini ve fırsat eşitliğini ortadan kaldırdığını iddia ederek itirazen şikâyet başvurusunda bulunmuştur. Başvuru sahibi ayrıca, çamaşır hizmetinin, hizmetin sunulacağı tesisin kilometre olarak yakınlığını zorunlu kılan acil bir nitelik taşımadığını, önemli olanın şartnamedeki teslim sürelerine uyulması olduğunu savunmuştur. İdare ise savunmasında, hastanedeki acil durumlarda firmaya ulaşımın kolay olması ve temizlenmeyen malzemelerin ivedilikle geri gönderilip tekrar temizletilmesi gibi gerekçelerle bu düzenlemeyi yaptığını belirtmiştir.

Kurulun Değerlendirmesi: Rekabetin Daraltılması ve Belirsizlik

Kamu İhale Kurulu, başvuru sahibinin iddialarını haklı bularak ihalenin iptaline karar vermiştir. Kurul'un kararında iki temel hukuka aykırılık tespit edilmiştir:

  1. Rekabet ve Eşit Muamele İlkelerinin İhlali: Kurul, idarenin getirdiği bu coğrafi sınırlamanın, belirtilen il ve ilçe sınırları dışındaki firmaların ihaleye katılımını tamamen engellediğini tespit etmiştir. Çamaşırhane hizmetinin niteliği gereği, yüklenicinin aynı il sınırları içinde bulunmasının işin yürütülmesi için mutlak bir zorunluluk (elzem) olmadığına dikkat çekilmiştir. Farklı illerde tesisleri bulunan firmaların da, nakliye ve lojistik imkânlarını kullanarak bu hizmeti şartnamede belirtilen süreler içinde pekâlâ sunabileceği değerlendirilmiştir. İdarenin "aciliyet" gerekçesi, çamaşır gibi bozulmayan bir malzeme için ikna edici bulunmamıştır. Bu durumun, Kanun'un 5. maddesinde yer alan rekabeti, eşit muameleyi ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlama ilkelerine açıkça aykırı olduğu sonucuna varılmıştır.
  2. Düzenlemedeki Belirsizlik: Kurul ayrıca, düzenlemenin kendisinin de belirsizlik içerdiğine işaret etmiştir. "Yüklenici firma ... mesafede olmalıdır" ifadesinden, şirketin ticaret siciline kayıtlı merkezinin mi, yoksa hizmetin fiilen verileceği çamaşırhane tesisinin mi bu coğrafi sınırlar içinde olması gerektiğinin net olarak anlaşılamadığı belirtilmiştir. Bu belirsizlik, isteklilerin yeterlik şartını nasıl karşılayacakları konusunda tereddüt yaşamalarına yol açacak niteliktedir.

Bu iki temel gerekçeyle Kurul, söz konusu düzenlemenin düzeltici işlemle giderilemeyecek nitelikte bir aykırılık taşıdığına ve ihalenin iptal edilmesi gerektiğine hükmetmiştir.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

  • İdareler Açısından: İdareler, teknik şartnamelerde coğrafi sınırlama getiren düzenlemelerden kural olarak kaçınmalıdır. Ancak hizmetin niteliği gereği (örneğin, çok acil müdahale gerektiren bakım-onarım işleri gibi) bir yakınlık kriteri getirilmesi zorunlu ise, bu zorunluluğun gerekçesi çok somut, objektif ve kamu yararına dayalı olarak ortaya konulmalıdır. Ayrıca, getirilen kriterin neyi ifade ettiği (şirket merkezi mi, tesis mi, şube mi) açıkça ve tereddüde yer bırakmayacak şekilde yazılmalıdır.
  • İstekliler Açısından: İstekliler, ihale dokümanlarını incelerken, ihaleye katılımlarını engelleyen bu tür coğrafi veya bölgesel kısıtlamalar olup olmadığını dikkatle kontrol etmelidir. Bir düzenlemenin, hizmetin gerekliliklerini aşan ve sadece belirli bir bölgedeki firmaları avantajlı kılan bir nitelik taşıdığını düşündüklerinde, rekabetin sağlanması adına süresi içinde şikâyet ve itirazen şikâyet yollarına başvurmalıdırlar. Bu karar, bu tür haklı başvuruların ihalenin iptaliyle sonuçlanabileceğini göstermektedir.