Sayıştay Uyardı: İmalat Yöntemi Değişirse Birim Fiyat Analizi Değişmek Zorundadır!

Kamu yapım işlerinde hakediş ödemelerinin temeli, sözleşme ekindeki birim fiyat analizleridir. Ancak, sahadaki fiili uygulama (işin yapım yöntemi), bu analizlerden farklılaştığında (örneğin işçilik yerine makine kullanıldığında) ödemelerin nasıl yapılacağı sorunu ortaya çıkar. Sayıştay 2. Dairesi'nin 15.01.2015 tarih ve 35284 sayılı kararı, analize aykırı yapılan imalat ödemelerinin kamu zararına yol açacağını ve fiili duruma uygun yeni birim fiyat tespit edilmesi gerektiğini netleştirmiştir. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, hakedişlerinizi mevzuata uygun ve eksiksiz düzenlemenizi sağlar.

Kararın İlgili Kısmı

"Bu itibarla, … İşinde takviye iş grubu mahiyetindeki beton yüzeylerin kırılarak donatının açığa çıkarılması işi makine ile yapılmasına rağmen bu imalat için tespit edilen yeni birim fiyat yerine analiz girdisi olarak düz işçi esas alınan MSB.158 poz numaralı “Paspayının Kırılarak Donatının Açığa Çıkarılması” imalatına ait sözleşme birim fiyatı üzerinden hakediş ödenmesi sonucu sebep olunan kamu zararı tutarının ... [olması gerektiğine]..."

Analizde "İşçi", Uygulamada "Makine" Kullanılması

Bir üniversite yapım işinde, MSB.158 poz numaralı "Paspayının Kırılarak Donatının Açığa Çıkarılması" iş kalemi için hakediş ödemesi yapılmıştır. Bu pozun birim fiyat analizinde girdi olarak "düz işçi" yer almaktaydı. Ancak Sayıştay denetçileri, bu işin fiilen "makine ile" (kompresörlü kırıcı) yapıldığını tespit etmiştir. Analizde işçilik görünen bir işin makine ile yapılıp işçilik fiyatından ödenmesi kamu zararı olarak değerlendirilmiştir.

İdarenin Savunması: "Yeni Fiyat Belirledik"

Sorumlular (idare yetkilileri), işin hızlı ilerlemesi için makineli yapıldığını kabul etmiş, ancak bu durum için YİGŞ Madde 22 uyarınca yeni bir analiz yaptıklarını belirtmişlerdir. Yüklenici ile anlaşılarak 24,05 TL olan rayiç yerine 17,67 TL olarak yeni bir birim fiyat belirlediklerini ve zararın bu yeni fiyata göre hesaplanması gerektiğini savunmuşlardır.

Sayıştay'ın Değerlendirmesi: Yeni Fiyat Doğru, Ancak Ödeme Yanlış Pozdan Yapılmış

Sayıştay, idarenin YİGŞ Md. 22 uyarınca belirlediği 17,67 TL'lik makineli analiz fiyatının usule uygun olduğuna karar vermiştir. Ancak Sayıştay, asıl hatanın bu olmadığını vurgulamıştır. Asıl hata, idarenin bu doğru yeni fiyat (17,67 TL) üzerinden ödeme yapmak yerine, hakedişi eski ve yanlış poz olan MSB.158'in (işçilikli analiz) sözleşme fiyatı üzerinden ödemiş olmasıdır. Kamu zararı bu eylemden kaynaklanmıştır. Zarar tutarı, idarenin de kabul ettiği 17,67 TL'lik yeni fiyata göre yeniden hesaplanmış ve bu tutar sorumlular tarafından tahsil edildiğinden dosya hakkında "ilişilecek bir husus kalmadığına" karar verilmiştir.

Analizin Sonucu

  • İdareler İçin: Bir imalatın yapım yönteminde (analiz girdilerinde) fiili bir değişiklik (işçilikten makineye geçiş vb.) olursa, YİGŞ Md. 22 uyarınca mutlaka fiili duruma uygun yeni birim fiyat tespiti yapılmalı ve hakediş ödemesi bu yeni fiyattan yapılmalıdır. Eski poz üzerinden ödeme yapmaya devam etmek kamu zararına neden olur.
  • Yükleniciler İçin: Sahada idarenin onayıyla daha verimli (örn: makineli) bir yönteme geçilirse, bu durumun hakedişe yansıtılması için YİGŞ Md. 22 kapsamında idare ile yeni birim fiyat üzerinde mutabakat sağlanması gerekir.