Doğrudan Teminde Kısmi Teklif Alınmadı Diye Kamu Zararı Olur mu?

İdarelerin 4734 sayılı Kanun'un 22'nci maddesi uyarınca yaptıkları doğrudan temin alımları, hızlı ve pratik olsalar da denetimlerde sıkça sorgulanmaktadır. Özellikle çok kalemli alımlarda, "kısmi teklif" alınıp alınmaması ve en düşük toplam bedel yerine her kalemin en düşük fiyattan alınmamasının kamu zararı yaratıp yaratmadığı, önemli bir hukuki tartışma konusudur. Bu tür karmaşık ihale, sözleşme ve hakediş sorunlarınızda, sürecin doğru yönetilmesi ve hak kayıplarının önlenmesi için Yaka Danışmanlık uzmanlığından destek almak, idarelerin alım süreçlerini yasal güvenceye kavuşturur. Sayıştay 6. Dairesi'nin 27.02.2025 tarihli ve 971 sayılı Kararı (İlam No: 75, Madde: 50), bu konudaki belirsizliği gidermektedir.

Kararın İlgili Kısmı

"Somut olayda kısmi tekliflerin kabul edileceğine yönelik düzenleme içeren bir sözleşme veya şartname mevcut olmadığı gibi piyasa fiyat araştırması sürecinde de teklif veren firmalara bu yönde bir bildirim yapılmadığından, İdarenin kısmi tekliflerin değerlendirilmesi yönünde bir iradesinin olmadığı ortadadır."

16 Kalemlik Doğrudan Teminde En Düşük Toplam Teklif Seçildi

Bir belediye, ihtiyaç sahipleri için 16 kalem tekstil ürününden (kıyafet vb.) oluşan bir alımı 4734 sayılı Kanun'un 22'nci maddesine (doğrudan temin) göre gerçekleştirmiştir. İdare, piyasa fiyat araştırması yapmış ve 16 kalemin tamamı için "en düşük toplam teklifi" veren firmadan alımı yapmıştır.

Denetim Raporu: "Kısmi Teklif Alınsaydı Daha Ucuza Alınırdı"

Denetim raporunda, bu alımda kamu zararına neden olunduğu iddia edilmiştir. İddianın temeli şudur: İdare, en düşük toplam teklifi seçmek yerine, her bir kalem (ürün) için verilen en düşük teklifleri ayrı ayrı değerlendirseydi (yani kısmi teklif değerlendirmesi yapsaydı), toplam maliyet daha düşük olacaktı. Bu yapılmadığı için aradaki fark kamu zararıdır.

Sayıştay: "Doğrudan Temin Bir İhale Usulü Değildir"

Sayıştay 6. Dairesi, bu iddiayı ve kamu zararı çıkarımını oy birliğiyle reddetmiştir. Karar, doğrudan temin yönteminin hukuki niteliğine ve idarenin takdir yetkisine odaklanmıştır:

Doğrudan Temin, İhale Usulü Değildir: Kararda, 4734 sayılı Kanun'daki ihale usullerinin "açık ihale", "belli istekliler arası ihale" ve "pazarlık usulü" olduğu hatırlatılmıştır. Doğrudan temin ise bir "ihale yöntemi" değil, bir "satın alma yöntemidir".

Kısmi Teklif Zorunluluğu Yoktur: Kısmi teklife ilişkin düzenlemeler (Kanun Md. 27), ihale usulleri için geçerlidir. Doğrudan temin gibi basit bir alım yönteminde bu kuralların uygulanması zorunlu değildir.

Takdir Hakkı İdare'dedir: İhale usullerinde bile kısmi teklife izin verilip verilmemesi idarenin takdirindedir. Durum böyleyken, ihale usullerinden çok daha esnek olan doğrudan temin yönteminde idarenin kısmi teklif alıp almamakta "açıkça takdir hakkı vardır."

Kısmi Teklife İzin Verildiği Nasıl Anlaşılır?

Karar, idarenin kısmi teklifi kabul etmesi için alıma ilişkin dokümanlarda (şartname, sözleşme veya piyasa fiyat araştırması yazısı) bu durumun açıkça düzenlenmiş olması gerektiğini vurgulamıştır.

Somut olayda, idarenin böyle bir düzenlemesi yoktur. Teklif veren firmalara da bu yönde bir bildirim yapılmamıştır. Bu durum, "İdarenin kısmi tekliflerin değerlendirilmesi yönünde bir iradesinin olmadığını" net bir şekilde göstermektedir. İdareyi kısmi teklif almaya zorlayan hukuki bir düzenleme de mevcut değildir.

Toplu Alım İndirimi Vurgusu

Sayıştay, kararın son bölümünde piyasa gerçeklerine de değinmiştir: Firmalar, 16 kalemin tamamının tek bir yerden alınacağı kabulüyle "toplu alım indirimi" yaparak toplam fiyat vermiş olabilirler. Eğer idare bu alımı parçalasaydı (kısmi yapsaydı), firmaların "ürün kalemi bazında daha yüksek fiyat teklifi vereceği" de dikkate alınmalıdır.

Analizin Sonucu

Doğrudan Teminde Kısmi Teklif Takdiridir: İdareler, doğrudan temin alımlarında kısmi teklifleri değerlendirmek veya almak zorunda değildir. Bu, tamamen idarenin takdirindedir.

İdarenin İradesi Esastır: İdare, alımın bütün olarak (toplam teklif üzerinden) mı, yoksa kısmi olarak mı yapılacağına alımdan önce karar verir. Eğer kısmi teklife izin verilecekse, bu durumun piyasa fiyat araştırması yazısında veya varsa şartnamede belirtilmesi gerekir.

Toplam Teklifin Savunulması: Çok kalemli bir doğrudan teminde en düşük "toplam teklifin" seçilmesi, "toplu alım indirimi" ve "idari kolaylık" (tek bir firmayla muhatap olma) gibi gerekçelerle savunulabilir.

Kamu Zararı Riski Düşüktür: Alım dokümanlarında aksine bir hüküm olmadığı sürece, en düşük toplam teklifi seçen bir idarenin, "kısmi teklifleri değerlendirmediği" gerekçesiyle kamu zararı ile suçlanması, bu Sayıştay kararına göre hukuken zayıf bir iddiadır.