Kamu ihalelerinin temelini oluşturan en önemli ilkelerden biri rekabettir. İdareler, bu ilkenin zedelenmemesi ve tüm isteklilerin birbirlerinden bağımsız olarak, kendi iradeleriyle teklif sunmalarını sağlamakla yükümlüdür. İstekliler arasında tekliflerin hazırlanması veya sunulması aşamasında yapılan anlaşmalar, bilgi paylaşımları veya danışıklı hareketler, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 17. maddesinde "yasak fiil ve davranışlar" olarak tanımlanmış ve ağır yaptırımlara bağlanmıştır. İhale, sözleşme ve hakediş süreçlerinde bu tür eylemlerden kaçınmak, firmaların itibarı ve gelecekteki ihalelere katılımı için hayati önem taşır. Bu noktada Yaka Danışmanlık, firmalara ihale süreçlerini dürüstlük ve şeffaflık ilkelerine uygun yürütmeleri konusunda rehberlik etmektedir. Kamu İhale Kurulunun 25.06.2025 tarihli ve 2025/UY.II-1388 sayılı kararı, hangi emarelerin danışıklı davranışa yönelik "kuvvetli karine" oluşturduğunu ve sonuçlarının ne olacağını göstermesi bakımından önemli bir örnektir.

Yasak Fiil ve Davranışın Tespitinde Emarelerin Değerlendirilmesi

Yasak fiil ve davranışların, özellikle de danışıklı hareketin doğrudan kanıtlanması genellikle zordur. Bu nedenle idareler ve Kamu İhale Kurulu, bu tür durumları tespit ederken bir dizi dolaylı kanıtı veya emareyi birlikte değerlendirir. Tek başına anlamlı olmayan bazı veriler, bir araya geldiğinde istekliler arasında gizli bir iş birliği olduğuna dair güçlü şüpheler oluşturabilir. Bu emareler arasında; tekliflerin aynı IP adresinden gönderilmesi, aynı kişiye ait iletişim bilgilerinin kullanılması, belgelerde benzer yazım hatalarının bulunması, teminat mektuplarının aynı banka şubesinden ardışık olarak alınması ve aynı tebligat adresinin kullanılması gibi unsurlar sayılabilir.

Aynı Adres ve Ardışık Teminat Mektubu: Kuvvetli Karine

İncelemeye konu olan okul onarımı ihalesinde, idare, iki ayrı gerçek kişi isteklinin teklifini yasak fiil ve davranışta bulundukları gerekçesiyle değerlendirme dışı bırakmıştır. İdarenin bu kararı iki temel tespita dayanmaktadır:

  1. Aynı Tebligat Adresi: Her iki istekli de anahtar teslimi götürü bedel teklif mektuplarında tebligat adresi olarak birebir aynı adresi ("Altınok Mah. Barış Bulvarı 109/B 21500 Bismil/Diyarbakır") beyan etmiştir.
  2. Ardışık Teminat Mektupları: Her iki istekli de geçici teminat mektuplarını aynı gün (14.05.2025), aynı banka şubesinden (Ziraat Bankası Bismil Şubesi) ve birbirini takip eden belge numaraları ile (…555322 ve …555323) temin etmiştir.

Başvuru sahibi, adresin aynı olmasının EKAP bilgilerini güncellememesinden kaynaklanan bir hata olduğunu iddia etmiş, ancak Kurul bu savunmayı yetersiz bulmuştur. Kurul yaptığı incelemede, başvuru sahibinin adres değişikliğini Ticaret Siciline tescil ettirdiğini, dolayısıyla güncel adresinin farklı olduğunu, beyan edilen adresin ise diğer isteklinin tescilli adresi olduğunu tespit etmiştir. Bu durum, basit bir hatadan ziyade, iki istekli arasında bir bağ olduğunu göstermiştir.

Kamu İhale Kurulu, bu iki emarenin (aynı adres ve ardışık teminat mektupları) tek başlarına zayıf kalabilecekken, bir araya geldiklerinde isteklilerin ihale sürecinde danışıklı hareket ettiklerine, birbirlerinin teklif hazırlama sürecinden haberdar olduklarına ve rekabeti bozucu bir eylem içinde olduklarına dair "kuvvetli karine" oluşturduğuna hükmetmiştir. Bu tespit, isteklilerin 4734 sayılı Kanun'un 17. maddesinin (b) bendinde yer alan "rekabeti veya ihale kararını etkileyecek davranışlarda bulunmak" fiilini işledikleri sonucuna varılması için yeterli görülmüştür.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, ihale süreçlerinde şüphe uyandırabilecek davranışlardan kaçınmanın ne kadar önemli olduğunu vurgulamaktadır.

İstekliler açısından: İhalelere teklif verirken, diğer isteklilerle aralarında herhangi bir organik veya finansal bağ olmasa dahi, danışıklı hareket edildiği izlenimi yaratacak her türlü eylemden kaçınmaları gerekmektedir. Özellikle aynı adresi kullanmak, aynı danışman aracılığıyla teklif hazırlamak, teminat mektuplarını aynı anda ve aynı yerden almak gibi davranışlar, idarelerin ve Kurulun dikkatini çekebilecek ve ağır sonuçlar doğurabilecek riskli hareketlerdir. EKAP'a kayıtlı bilgilerin (adres, yetkililer vb.) daima güncel tutulması da bu tür yanlış anlaşılmaların önüne geçmek için bir zorunluluktur.

İdareler açısından: İdareler, teklifleri değerlendirirken sadece sunulan belgelerin şekli uygunluğuna değil, aynı zamanda tekliflerin arka planındaki olası usulsüzlüklere karşı da dikkatli olmalıdır. Bu kararda olduğu gibi, birden fazla emarenin bir araya gelmesi durumunda, rekabetin ve güvenirliğin korunması adına gerekli incelemeyi yaparak yasak fiil ve davranış tespiti yapmaktan çekinmemelidir. Bu, hem kamu yararını korur hem de dürüst rekabet ortamını teşvik eder.

Sonuç olarak, Kurulun bu kararı, rekabeti zedeleyici davranışların tespitinde "kuvvetli karine" kavramının nasıl işlediğini ve hangi emarelerin bir araya geldiğinde tekliflerin reddi için yeterli görülebileceğini net bir şekilde ortaya koymaktadır.