Aşırı düşük tekliflerin açıklanması, yapım işleri ihalelerinde sıkça karşılaşılan ve kendine özgü karmaşık kuralları olan bir süreçtir. Kamu İhale Genel Tebliği, isteklilere bu açıklamaları yaparken farklı yöntemler sunmakta ve her yöntemin koşullarını ayrı ayrı belirlemektedir. Bu yöntemlerden birini doğru uygulamak, teklifin geçerliliği için hayati önem taşırken, idarelerin de bu yöntemleri doğru yorumlaması sürecin adil işlemesi için bir zorunluluktur. İhale, sözleşme ve hakediş süreçlerinde bu tür teknik yorum farklılıklarından kaynaklanan uyuşmazlıklarda, Yaka Danışmanlık gibi uzman kuruluşlar, mevzuatın doğru uygulanması konusunda taraflara yol göstermektedir. Kamu İhale Kurulunun 25.06.2025 tarihli ve 2025/UY.II-1391 sayılı kararı, aşırı düşük teklif açıklamalarında kamu birim fiyatlarının kullanılması ve %10 kâr ve genel gider kuralının uygulanma sınırlarına ilişkin önemli bir yorum içermektedir.

Açıklama Yöntemleri ve Kâr ve Genel Gider Zorunluluğu

Kamu İhale Genel Tebliği'nin 45. maddesi, aşırı düşük teklif açıklamalarına ilişkin detaylı kurallar içerir. Tebliğ'in 45.1.3'üncü maddesi, analiz sunan isteklilerin, "Sunulan analizlerde, kâr ve genel giderler hariç analiz girdilerinin toplam tutarının asgari %10'u oranında yüklenici kârı ve genel gider öngörmesi zorunludur." hükmünü amirdir. Bu kural, isteklinin sunduğu analizin sadece maliyetleri değil, aynı zamanda makul bir kâr ve genel gider payını da içerdiğini göstermesini amaçlar.

Ancak aynı Tebliğ'in 45.1.5'inci maddesi, isteklilere farklı bir açıklama yöntemi daha sunar: İstekliler, sorgulamaya konu bir iş kalemi için kamu kurum ve kuruluşlarınca yayımlanmış cari yıl birim fiyatlarını veya daha yüksek bir fiyatı kullandıklarını beyan ederlerse, o iş kalemi için analiz sunmak zorunda değildirler. Bu yöntem, piyasada genel kabul görmüş ve bir kamu otoritesi tarafından belirlenmiş fiyatların kullanılmasını teşvik ederek açıklama sürecini basitleştirir.

İdarenin Hatalı Değerlendirmesi

İncelemeye konu kararda, başvuru sahibi istekli, idare tarafından açıklama istenen 101 adet iş kaleminden 70 adedini, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı gibi kurumların yayımladığı kamu birim fiyatlarını kullanarak açıklamıştır. Geriye kalan 31 iş kalemi için ise detaylı analizler sunmuş ve bu analizlerin her birinde kârsız toplam tutar üzerinden %10'dan fazla kâr ve genel gider öngörmüştür.

Buna rağmen idare, isteklinin teklifini reddederken şu gerekçeyi öne sürmüştür: İsteklinin, analiz sunduğu 31 kalem ile kamu birim fiyatı kullandığı 70 kalemin tamamının toplam tutarı üzerinden %10 kâr ve genel gider öngörmediği, bu nedenle açıklamanın mevzuata aykırı olduğu belirtilmiştir. İdare, Tebliğ'deki %10 zorunluluğunu, sorgulamaya konu tüm iş kalemlerinin toplamına yayarak yorumlamıştır.

Kurulun Yorumu: Her Yöntem Kendi Kuralına Tabidir

Kamu İhale Kurulu, idarenin bu yorumunu hatalı bulmuştur. Kurul, Tebliğ'deki düzenlemelerin birbirinden bağımsız olduğunu ve her açıklama yönteminin kendi kuralları içinde değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Buna göre:

  • Analiz Sunulan Kalemler: İstekli, bir iş kalemi için kendi maliyet analizini sunuyorsa, o analizin kârsız toplamı üzerinden asgari %10 kâr ve genel gider göstermek zorundadır.
  • Kamu Birim Fiyatı Kullanılan Kalemler: İstekli, bir iş kalemi için kamu birim fiyatı kullandığını beyan ediyorsa, o iş kalemi için analiz sunma zorunluluğu ortadan kalktığı gibi, %10 kâr ve genel gider öngörme zorunluluğu da ortadan kalkar. Zira kamu birim fiyatlarının kendi içinde makul bir kâr ve genel gider payı içerdiği kabul edilir.

Dolayısıyla, başvuru sahibinin 31 iş kalemi için analiz sunup bu analizlerde %10 kuralına uyması ve diğer 70 kalem için kamu birim fiyatlarını referans göstermesi, mevzuata tamamen uygun bir açıklama yöntemidir. İdarenin, bu iki farklı yöntemle açıklanan kalemleri toplayıp tamamı üzerinden %10 kâr beklemesi, Tebliğ'in ruhuna ve lafzına aykırıdır. Bu gerekçeyle Kurul, idarenin kararını yerinde bulmamıştır.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, aşırı düşük teklif açıklaması süreçlerinin yorumlanmasında önemli bir netlik sağlamaktadır.

İstekliler açısından: İstekliler, aşırı düşük teklif açıklaması hazırlarken Kamu İhale Genel Tebliği'nin sunduğu farklı yöntemleri stratejik olarak kullanabilirler. Kamu birim fiyatlarının kullanılabileceği iş kalemleri için bu yola başvurmak, hem analiz hazırlama yükünü azaltır hem de %10 kâr ve genel gider zorunluluğundan muafiyet sağlar. Diğer kalemler için analiz sunulurken ise her bir analizin kendi içinde %10 kuralını sağladığından emin olunmalıdır.

İdareler açısından: İdareler, aşırı düşük teklif açıklamalarını değerlendirirken, Tebliğ'de yer alan farklı açıklama yöntemlerini ve her birinin kendine özgü kurallarını bilmek zorundadır. Bir yöntemin kuralını, başka bir yöntemle açıklanan kaleme uygulamak, bu kararda olduğu gibi hatalı değerlendirmelere ve ihalenin yanlış sonuçlanmasına yol açar. İdarelerin, değerlendirmelerini Tebliğ'in ilgili maddelerine birebir uygun şekilde yapması, sürecin hukuki geçerliliği için esastır.