Aşırı düşük teklif açıklamaları, isteklinin teklif ettiği fiyatın, işi kâr ederek ve teknik şartlara uygun olarak tamamlamaya yeterli olduğunu kanıtlaması sürecidir. Bu süreçte sunulan analizler, isteklinin maliyet yapısını ve fiyatlandırma stratejisini ortaya koyar. Kamu İhale Genel Tebliği, bu analizlerin hazırlanması ve değerlendirilmesine ilişkin detaylı kurallar getirmiştir. Bu kurallardan en temel olanlarından biri, isteklinin bir iş kalemi için sunduğu analizin sonucunda bulduğu kârlı birim fiyatın, kendi teklif cetvelinde aynı iş kalemi için verdiği birim fiyattan yüksek olamayacağıdır. Bu kural, açıklamanın kendi içinde tutarlı olmasını ve isteklinin kendi beyanlarıyla çelişmemesini sağlar. İhale, sözleşme ve hakediş süreçlerinde bu tür teknik hesaplamaların ve mevzuat uygunluğunun denetlenmesi, Yaka Danışmanlık gibi uzmanlık gerektiren bir alandır. Kamu İhale Kurulunun 13.08.2025 tarihli ve 2025/UY.I-1735 sayılı kararı, bu temel kuralın ihlal edilmesinin sonuçlarını net bir şekilde göstermektedir.

Aşırı Düşük Açıklamasındaki Temel Hatalar

Karara konu olan kazı-dolgu ve sanat yapıları yapım işi ihalesinde, ihale üzerinde bırakılan isteklinin aşırı düşük teklif açıklaması, başvuru sahibi tarafından birden çok yönden eleştirilmiştir. Kamu İhale Kurulu, yaptığı incelemede bu iddialardan bir kısmını haklı bularak açıklamanın reddedilmesi gerektiğine karar vermiştir. Kurul'un tespit ettiği kritik hatalar şunlardır:

  1. Analiz Fiyatının Teklif Fiyatını Aşması: İstekli, sorgulamaya konu edilen "SBB/BTN (C 25/30 Hazır Beton Harcı ile ... Beton Kaplamasının Yapılması)" iş kalemi için birim fiyat teklif cetvelinde 16,00 TL/m³ fiyat vermiştir. Ancak, bu iş kalemine ilişkin sunduğu aşırı düşük teklif analizinde, tüm maliyet girdilerini ve %10 kâr ve genel gideri ekledikten sonra, aynı iş kalemi için 1.455,05 TL/m³ birim fiyat hesaplamıştır. İsteklinin kendi analiziyle ortaya koyduğu maliyet (1.455,05 TL), teklif ettiği fiyattan (16,00 TL) katbekat yüksektir. Bu durum, Kamu İhale Genel Tebliği'nin 45.1.8'inci maddesinde yer alan "analiz fiyat tutarları teklif fiyatların üzerinde olan isteklilere ait teklifler reddedilecektir" amir hükmüne açıkça aykırıdır. Bu hata tek başına, açıklamanın reddedilmesi için yeterli bir sebeptir.
  2. Eksik Belgelendirme: İstekli, beton ve çeşitli ocak malzemeleri (temel malzeme, duvar taşı vb.) için proforma faturalar sunmuş, ancak Tebliğ'in 45.1.13.1'inci maddesi uyarınca bu fiyat tekliflerine dayanak teşkil etmesi gereken maliyet/satış tutarı tespit tutanaklarını sunmamıştır.
  3. Nakliye Mesafesinin Değiştirilmesi: İdare, sorgulama yazısında "Taşın ocaktan imalat yerine nakli" işi için nakliye mesafesini 20 km olarak belirtmiştir. İstekli ise açıklamasında bu mesafeyi 10 km olarak almış ve bu değişikliği tevsik eden herhangi bir resmi belge (kamu kurumundan alınmış yazı vb.) sunmamıştır. Bu durum da Tebliğ'in 45.1.13.15'inci maddesine aykırıdır.

Kurulun Kararı ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Kamu İhale Kurulu, tespit ettiği bu bariz ve esaslı hatalar nedeniyle, ihale üzerinde bırakılan isteklinin aşırı düşük teklif açıklamasının mevzuata uygun olmadığına ve teklifinin reddedilmesi gerektiğine karar vermiştir.

  • İdareler Açısından: İdareler, aşırı düşük teklif açıklamalarını değerlendirirken, sunulan analizlerin sonuç fiyatlarının, isteklinin birim fiyat teklif cetvelindeki fiyatlarla uyumlu olup olmadığını mutlaka karşılaştırmalıdır. Bir analizin sonucu, teklif edilen fiyattan yüksekse, bu durum başkaca bir incelemeye gerek kalmaksızın teklifin reddedilmesi için yeterli bir gerekçedir. Ayrıca, idarece belirlenen nakliye mesafesi gibi temel verilerin isteklilerce keyfi olarak değiştirilip değiştirilmediği de titizlikle kontrol edilmelidir.
  • İstekliler Açısından: Aşırı düşük teklif açıklaması hazırlamak, bir iç tutarlılık ve bütünlük gerektirir. Sunulan analizler, teklif edilen fiyatın nasıl elde edildiğini mantıksal ve matematiksel olarak kanıtlamalıdır. Kendi hazırladığı analizde bulduğu maliyetin çok altında bir fiyat teklif eden isteklinin durumu, izah edilebilir bir ticari avantajdan ziyade, teklifin gerçekçi olmadığına dair bir karine oluşturur. İstekliler, analizlerini ve teklif cetvellerini sunmadan önce bu tür temel tutarlılık kontrollerini mutlaka yapmalıdır.

Sonuç olarak Kurul, ihale üzerinde bırakılan isteklinin açıklamasının birden fazla esasa etkili aykırılık içerdiğine hükmederek, teklifinin değerlendirme dışı bırakılması ve bu aşamadan sonraki işlemlerin mevzuata uygun olarak yeniden gerçekleştirilmesi yönünde düzeltici işlem belirlemiştir.