Aşırı Düşük Teklif Açıklamasında Gerçekçilik ve Tevsik İlkesi

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 38. maddesi, idarelere, normalin çok altında görünen teklifleri reddetmeden önce isteklilerden bu fiyatı nasıl oluşturduklarına dair yazılı bir açıklama isteme yükümlülüğü getirir. Bu mekanizmanın amacı, bir yandan rekabeti koruyarak en uygun fiyatın elde edilmesini sağlamak, diğer yandan ise hizmetin kalitesini ve sürekliliğini tehlikeye atacak, gerçekçi olmayan, "damping" niteliğindeki teklifleri elemektir. Bu dengeyi kurarken en önemli kriter, sunulan açıklamaların hayatın olağan akışına ve ticari gereklere uygun, somut ve tevsik edilebilir olmasıdır. Kamu İhale Kurulunun 10.09.2025 tarihli ve 2025/UH.I-1929 sayılı kararı, bu ilkenin özellikle araç kiralama ve taşıma hizmeti ihalelerinde nasıl işlediğini gösteren net bir örnektir.

 

Uyuşmazlık Konusu: "0,75 Kuruşluk" Araç Maliyeti

Bir ilçe milli eğitim müdürlüğü tarafından düzenlenen özel eğitim öğrencisi taşıma hizmeti ihalesinde, bir isteklinin teklifi aşırı düşük olarak tespit edilmiş ve kendisinden açıklama istenmiştir. İstekli, birim fiyat teklif cetvelinde "rehber personel" maliyetlerini normal bir şekilde fiyatlandırırken, 18 farklı taşıma güzergahının her biri için günlük "0,75 kuruş" gibi sembolik bir fiyat teklif etmiştir.

İdare, bu teklife ilişkin açıklama istemiş; istekli ise açıklamasında, hizmette kullanılacak araçların tamamının kendi öz malı olduğunu, bu nedenle yeni bir araç alım gideri bulunmadığını, yakıt ve bakım masraflarının minimum seviyede olduğunu ve oluşabilecek maliyetlerin şirketin 100'den fazla araçlık filosunun diğer işlerinden elde edeceği "sürümden kazanma" prensibiyle karşılanacağını belirtmiştir. İdare, bu açıklamayı yeterli bularak ihaleyi anılan istekli üzerinde bırakmıştır. İhalede ikinci en avantajlı teklif sahibi olan firma ise, bu açıklamanın gerçekçi olmadığını ve zorunlu maliyetleri dahi karşılamadığını belirterek Kurula başvurmuştur.

 

Kurulun Değerlendirmesi: Öz Mal Olması Maliyetin Sıfır Olduğu Anlamına Gelmez

Kamu İhale Kurulu, başvurucunun iddiasını haklı bularak idarenin kararını iptal etmiş ve düzeltici işlem belirlenmesine karar vermiştir. Kurul, aşırı düşük teklif açıklamasının temel unsurlarını ve amacını hatırlatmıştır. Bir açıklamanın geçerli sayılabilmesi için, teklif edilen fiyatın, o hizmetin sunulabilmesi için katlanılması zorunlu olan asgari maliyetleri (personel, yakıt, bakım, sigorta, vergiler, amortisman vb.) nasıl karşıladığını makul ve belgeli bir şekilde göstermesi gerekir.

Somut olayda, isteklinin "araçlar kendi öz malımız" savunması, amortisman veya kiralama gideri olmadığını açıklayabilir; ancak bu durum, araçların çalışması için zorunlu olan diğer giderlerin (yakıt, periyodik bakım, zorunlu trafik sigortası, lastik, egzoz muayenesi, Motorlu Taşıtlar Vergisi vb.) ortadan kalktığı anlamına gelmez. İstekli, sunduğu açıklamada bu zorunlu gider kalemlerini tevsik edememiş, hatta vergi giderlerinin şoförlerce karşılandığı gibi hukuken geçerli olmayan bir beyanda bulunmuştur.

İsteklinin açıklamasında yakıt gideri için belirttiği yıllık 168.768,56 TL'lik tutar dahi, güzergahlar için teklif ettiği toplam sembolik fiyattan (çok küçük bir rakam) katbekat yüksektir. Bu durum, teklifin kendi iç tutarlılığının da olmadığını göstermektedir. "Sürümden kazanma" veya "diğer işlerden sübvanse etme" gibi genel ve soyut ifadeler, kamu ihale mevzuatında geçerli bir maliyet açıklaması yöntemi değildir. Her ihale kendi koşulları içinde değerlendirilir ve teklif edilen fiyatın o ihaleye özgü maliyetleri karşılayabilmesi gerekir.

Bu gerekçelerle Kurul, sunulan açıklamanın mevzuata uygun olmadığına ve ihaleyi kazanan isteklinin teklifinin reddedilmesi gerektiğine hükmetmiştir.

 

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, aşırı düşük teklif açıklaması sürecinde maliyet analizinin önemini ve sınırlarını netleştirmektedir.

  • İdareler İçin Çıkarımlar: İdareler, aşırı düşük teklif açıklamalarını incelerken, isteklilerin genel ve soyut beyanlarına değil, somut maliyet analizlerine odaklanmalıdır. Özellikle "öz mal kullanacağım" beyanı karşısında, "Peki bu öz malın yakıt, sigorta, bakım, vergi gibi işletme giderlerini bu teklifle nasıl karşılayacaksın?" sorusunu sormalı ve bu kalemlerin gerçekçi bir şekilde fiyatlandırıldığını teyit etmelidir. Sembolik fiyatlar içeren veya maliyetleri başka projelere yükleyen açıklamalar, hizmetin aksama riskini barındırdığı için kabul edilmemelidir.
  • İstekliler İçin Çıkarımlar: Aşırı düşük teklif açıklaması sunacak istekliler, tüm maliyet bileşenlerini (zorunlu olanlar dahil) kalem kalem ve gerçekçi bir şekilde analiz etmelidir. Kendi öz malı olan bir makine veya aracı kullanmak bir maliyet avantajı sağlasa da, bu durum o varlığın işletme maliyetlerinin sıfır olduğu anlamına gelmez. Açıklamada, her bir maliyet kaleminin (yakıt, sigorta, bakım, vergiler, amortisman vb.) nasıl hesaplandığı ve teklif edilen fiyata nasıl yansıtıldığı açıkça gösterilmelidir. Aksi takdirde, genel ve ispatlanamayan iddialara dayalı açıklamalar Kurul tarafından yetersiz bulunacaktır.