Aşırı düşük teklif açıklamaları, yapım işleri ihalelerinde en çok uyuşmazlığa neden olan konuların başında gelmektedir. Bu açıklamaların değerlendirilmesi, Kamu İhale Genel Tebliği'nde yer alan oldukça teknik ve detaylı kurallara tabidir. Bu kuralların idareler tarafından yanlış yorumlanması, hakkaniyete aykırı sonuçlar doğurabileceği gibi, ihale süreçlerinin uzamasına da neden olabilir. İhale, sözleşme ve hakediş süreçlerinde bu tür teknik hesaplama ve yorumlama hatalarına karşı hazırlıklı olmak, hak kayıplarını önlemek için zorunludur. Yaka Danışmanlık, aşırı düşük teklif açıklamalarının hazırlanması ve değerlendirilmesi gibi karmaşık konularda firmalara ve idarelere uzman desteği sunmaktadır. Kamu İhale Kurulunun 02.07.2025 tarihli ve 2025/UY.II-1418 sayılı kararı, bu teknik kurallardan biri olan "bir kuruş" kuralının nasıl uygulanması gerektiğine dair önemli bir içtihat niteliğindedir.

Tebliğ'deki "Bir Kuruş Kuralı" ve "Yuvarlama Kuralı" Ayrımı

Kamu İhale Genel Tebliği'nin 45.1.3'üncü maddesi, aşırı düşük teklif analizlerinin nasıl hazırlanacağına dair iki önemli kural içerir:

  1. Bir Kuruş Kuralı: "Analizlerde, açıklama istenilmeyen her bir analiz girdisinin birim fiyatı ve birim fiyatla miktarın çarpılması sonucu bulunan tutarı için bir kuruşun altında bedel öngörülemez." Bu hüküm, çok küçük miktarlı girdiler için bile sembolik de olsa bir bedel öngörülmesini zorunlu kılar. Yani, matematiksel çarpım sonucu 0,005 TL gibi bir kuruşun altında bir değer çıksa bile, analizdeki "Tutar" hanesine en az "0,01 TL" yazılması gerektiğini emreder.
  2. Yuvarlama Kuralı: "Analizlerde, birim fiyatla miktarın çarpılması sonucu bulunan ve bir kuruşun üzerinde olan tutar virgülden sonra en yakın iki ondalık basamaklı sayıya yuvarlanarak yazılır." Bu kural ise, sadece çarpım sonucu bir kuruşu aşan değerler için geçerli bir matematiksel yuvarlama işlemini tanımlar.

İdarenin Kuralları Karıştırarak Yaptığı Hatalı Değerlendirme

İncelemeye konu olan bitümlü sıcak karışım kaplama yapılması işinde, başvuru sahibi istekli, sunduğu analizlerde açıklama istenmeyen bazı makine girdileri (örneğin eleme makinası, ekskavatör vb.) için 1,00 TL gibi bir birim fiyat öngörmüştür. Bu girdilerin analizdeki miktarları çok küçük olduğundan (örneğin 0,0000010688), birim fiyatla çarpıldığında matematiksel sonuç bir kuruşun çok altında kalmaktadır. İstekli, "bir kuruş kuralı" gereği, bu girdilerin tutar hanesine doğrudan "0,01 TL" yazmıştır.

Ancak idare, bu durumu hatalı yorumlamıştır. İdare, isteklinin 1,00 TL birim fiyat öngördüğünü, bu fiyatla miktarı çarptığında sonucun 0,0000010688 TL çıktığını, bu tutarın "yuvarlama kuralı" gereği sıfıra yuvarlanması gerektiğini, ancak isteklinin bunu bir kuruşa tamamlayarak hata yaptığını düşünmüştür. Bu varsayımla, ihale komisyonu bu tutarları re'sen düzelterek sıfır kabul etmiş ve sonuç olarak isteklinin açıklamasını uygun bulmayarak teklifini reddetmiştir.

Kurulun Net Yorumu: Bir Kuruşun Altı, Bir Kuruştur

Kamu İhale Kurulu, idarenin bu değerlendirmesini tamamen hatalı bulmuştur. Kurul, kararında iki kural arasındaki farkı net bir şekilde ortaya koymuştur:

  • Yuvarlama kuralı, yalnızca çarpım sonucu bir kuruşun üzerinde olan tutarlar için uygulanır.
  • Çarpım sonucu bir kuruş veya altında ise, yuvarlama işlemi yapılmaz; bunun yerine "bir kuruş kuralı" devreye girer ve tutar hanesine doğrudan "0,01 TL" yazılır.

Dolayısıyla, başvuru sahibi isteklinin yaptığı işlem, bir hata değil, Tebliğ'in emredici hükmünün doğru bir uygulamasıdır. Çarpım sonucu bir kuruşun altında kaldığı için tutarı 0,01 TL olarak belirtmesi, mevzuata uygundur. İdarenin, bu durumda bir yuvarlama hatası olduğunu varsayarak re'sen düzeltme yapma yetkisi yoktur. Bu gerekçeyle Kurul, başvuru sahibinin iddiasını haklı bulmuş ve idarenin kararının yerinde olmadığına hükmetmiştir.

Analizin Sonucu ve Taraflar İçin Çıkarımlar

Bu karar, aşırı düşük teklif açıklamalarının ne kadar hassas hesaplamalara ve doğru mevzuat yorumuna dayandığını göstermektedir.

İstekliler açısından: Analiz hazırlarken, özellikle açıklama istenmeyen girdiler için Tebliğ'in "bir kuruş kuralı"na dikkat edilmelidir. Miktar ile birim fiyatın çarpımı ne kadar küçük olursa olsun, tutar hanesine "0,01 TL"den daha düşük bir bedel yazılamayacağı unutulmamalıdır. Bu kurala uygun hareket etmek, teklifin haksız yere reddedilmesinin önüne geçecektir.

İdareler açısından: İdarelerin ihale komisyonları, Tebliğ'deki teknik kuralları dikkatle ve doğru bir şekilde yorumlamalıdır. "Bir kuruş kuralı" ile "yuvarlama kuralı" arasındaki ayrımı net bir şekilde anlamalı ve birbirinin yerine uygulamamalıdır. Re'sen düzeltme yetkisi, sadece yuvarlamadan kaynaklanan hesaplama farklılıkları için geçerlidir; mevzuatın emrettiği bir asgari tutar uygulamasını düzeltmek için kullanılamaz. Bu tür hatalı değerlendirmeler, ihalenin sonucunu etkileyerek hukuki uyuşmazlıklara ve sürecin uzamasına neden olmaktadır.